Warmte- en koudeletsels

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Incompleet. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?

Inhoud

Regulatie van de lichaamstemperatuur

Om correct te functioneren is het lichaam continu bezig met het reguleren van de lichaamstemperatuur rond de normaalwaarde tussen de 36° en 38° graden Celcius. Veranderingen in de lichaamstemperatuur kunnen leiden tot ernstige ziektebeelden en indien niet tijdig behandeld de dood tot gevolg hebben.

Er zijn diverse factoren van invloed op de lichaamstemperatuur, zowel in het lichaam zelf als van buitenaf. De lichaamstemperatuur wordt gereguleerd door een klein gebied in de hersenen, gelegen in de hypothalamus, dat constant de temperatuur van het lichaam bijstelt via verschillende feedbackmechanismen.

Het lichaam genereert warmte door verbranding van brandstoffen en vertering van voedsel (metabolisme), door inspanning van de spieren en door opname van warmte uit de omgeving. Een toename van de lichaamstemperatuur kan veroorzaakt worden door een toename in de warmteproductie in het lichaam en in de spieren, zoals bij inspanning en een een verhoogd metabolisme. De warmte-afvoer en warmte-afgifte kunnen beperkt zijn door een hoge omgevingstemperatuur en hoge luchtvochtigheid, door te dikke kledin en een verminderde afvoer of als gevolg van uitdroging.

Toegenomen warmteproductie kan het gevolg zijn van forse lichamelijke inspanning, zoals sporten of zware arbeid, maar ook als gevolg van drugs (XTC, cocaïne, amfetamine) of medicijnen die het metabolisme in de spieren en organen verhogen. Verminderde warmteafgifte kan worden veroorzaakt door te warme kleding, bijvoorbeeld de hardloper met een regenjack bij een te hoge temperatuur, door gebruik van alcohol, maar ook door factoren in het lichaam zelf zoals verminderde werking van warmteregulatie op oudere leeftijd, een slechte conditie of obesitas. Warmteverlies kan ook beperkt zijn indien het lichaam niet meer in staat is om voldoende te zweten (warmte verlies via verdamping), bijvoorbeeld als gevolg van uitdroging bij forse inspanning, drugsgebruik en ziekte. Bij een hoge luchtvochtigheid zal het lastiger zijn om via verdamping warmte kwijt te raken. Bij hitteletsels is er vaak een combinatie van een toegenomen warmteproductie met een verminderde warmte-afgifte, zoals bijvoorbeeld een marathonloper die na een regenbui en bij stijgende temperatuur te lang doorloopt in zijn regenjack of bij een verhoogde spieractiviteit en metabolisme in een warme zaal bij drugsgebruik.

Er zijn een aantal mechanismen waarmee het lichaam warmte kan kwijt raken, zowel om de lichaamstemperatuur op peil te houden, als onbedoeld waardoor problemen ontstaan:

• Doormiddel van straling (radiatie): afgifte van warmte door rechtstreekse uitstraling vanaf de naakte huid door een medium (bijvoorbeeld lucht) om weer door een ander lichaam te worden opgenomen.
• Doormiddel van geleiding (conductie): afgifte van warmte via direct contact met een ander oppervlak, zoals water of natte kleding, waarbij de warmte wordt geleid naar een koeler oppervlak.
• Als gevolg van verdamping (evaporatie) via zweet en via de luchtwegen. Hierbij gaat tevens vocht verloren.
• Via convectie, als gevolg van verplaatsing van lichaamsdelen in bewegende lucht (wind) of in een vloeistofstroom (water).

De lichaamstemperatuur wordt geregeld door een goede afstemming van de balans tussen warmte-productie en warmte-afvoer. Wanneer dit evenwicht verstoord raakt kunnen lichaamsprocessen ontregeld raken met ernstige gevolgen. Wanneer de warmte-opname en productie de afvoer van warmte overstijgen ontstaat een toename van de lichaamstemperatuur, ook wel hyperthermie genoemd. Een stijging van de lichaamstemperatuur leidt tot verstoring van diverse processen en kan leiden tot directe schade aan de cellen, activering van de bloedstolling, ontstekingsreacties en celdood. Een temperatuur van 41.6°C veroorzaakt binnen enkele uren ernstige schade aan de cellen.

Wanneer de afvoer van warmte groter is dan de warmte productie daalt de lichaamstemperatuur en ontstaat onderkoeling ook wel genoemd hypothermie, dat elders besproken wordt.

Onwel door hitte

Door toename van de lichaamstemperatuur kan een scala aan klachten en ziektebeelden ontstaan, die in een glijdende schaal gezien kunnen worden.

Hitte-oedeem

Bij een plotselinge verandering van de temperatuur, bijvoorbeeld tijdens een reis naar een warm land gaat het lichaam vocht vasthouden, met als gevolg dat er zwelling optreedt van lichaamsdelen, ookwel oedeem genoemd. Dit is met name het geval in de handen, enkels en voeten en zal vooral in de eerste dagen van het verblijf in het warme gebied optreden. Ouderen zijn hiervoor gevoelig en hebben deze klachten eerder bij langere tijd stil zitten, zoals bijvoorbeeld tijdens een vlieg- of busreis. Naarmate men meer gewend raakt aan de temperatuur, ofwel 'geacclimatiseerd' raakt, zullen de zwellingen afnemen.

Er is geen specifieke behandeling voor hitte-oedeem, behalve goed acclimatiseren en het hooghouden van de aangedane lichaamsdelen. Bedenk wel dat zwelling in het gelaat, mond en keelholte eerder passen bij een allergische reactie. Er kunnen ook andere oorzaken zijn van oedemen in de handen, enkels en onderbenen. Indien de zwelling niet binnen enkele dagen afneemt moet men het slachtoffer naar een arts sturen.

Hitte-uitslag (heat-rash)

Soms ontstaat als gevolg van warmte een uitslag in de lichaamsplooien of over het hele lichaam. Dit wordt hitte uitslag genoemd en wordt veroorzaakt door verstopping van de zweetkliertjes als gevolg van overmatig zweten. Deze uitslag is vaak jeukend of prikkend.

Hitte uitslag wordt meestal best behandeld met koelen, waardoor de jeuk afneemt. Het is in principe onschuldig. Bedenk dat plotselinge uitslag ook een andere oorzaak kan hebben, zoals een allergische reactie.

Hittekramp

Tijdens of na (zware) lichamelijke inspanning kunnen krampen in de spieren ontstaan, ookwel hittekramp genoemd. Hoewel de naam doet vermoeden dat het optreedt in een warme omgeving, kan het ook bij koeler weer optreden bij bijvoorbeeld marathonlopers. Hittekramp treedt op in de spieren van de bovenbenen en in de kuiten, maar ook kunnen de rug-, buik- of armspieren zijn aangedaan. De spieren zijn erg gevoelig bij aanraking en kunnen soms ook wat harder aanvoelen. Hittekramp kan ook gepaard gaan met verschijnselen van hitte-uitputting, zoals misselijkheid, duizeligheid en een onwel gevoel. Soms treedt dit beeld ook op in combinatie met hyperventilatie, waarbij ook spasmen van de handen ontstaan en er tintellingen in de vingers en rond de mond aanwezig zijn. Hittekramp wordt veroorzaakt door een zout en vochttekort in de spieren als gevolg van de inspanning. Het is ongevaarlijk.

De eerste stap bij de behandeling van hittekramp is het staken van de inspanning en het slachtoffer naar een koele ruimte brengen. Vaak helpt het om het slachtoffer een isotone sportrank (AA, Extran) te laten drinken en iets zouts, zoals chips, te laten eten. Het kan helpen om de spieren passief te bewegen en voorzichtig op te rekken.

Zonnesteek

Een zonnesteek ontstaat door een te grote blootstelling van het hoofd en de nek aan zonnestraling en warmte. Hierdoor raakt de warmtehuishouding ontregeld. Het risico op een zonnesteek is verhoogd bij mensen met een kaal hoofd, kinderen, ouderen, lichamelijke inspanning in een warme omgeving en bij een hoge UV-index waarbij de zon extra sterk is. Daarbij is er vaak sprake van een vochttekort ten gevolge van het transpireren. Hierbij kan een hitte-uitputting ontstaan. Als de zonnesteek ernstig is loopt de lichaamstemperatuur hoog op en is er sprake van een hitteberoerte.

Belangrijkste klachten:

• Hoofdpijn
• Duizeligheid
• Misselijkheid
• Symptomen passend bij uitputting of hitteberoerte

De behandeling van een zonnesteek bestaat uit het vermijden van de zon, het slachtoffer naar een koele ruimte brengen en deze voorzichtig wat isotone sportdrank te laten drinken, eventueel aangevuld met wat chips. Aangezien een zonnesteek kan overgaan in hitte-uitputting, hittestuwing of een hitteberoerte moet men het slachtoffer goed in de gaten houden. Indien niet snel verbetering optreedt moet professionele hulp worden ingeschakeld.

Ter preventie van een zonnesteek kan men (zeker bij een kaal hoofd) een petje of hoed dragen.

Hitte-uitputting en hittestuwing

Hitte-uitputting en hittestuwing treden vaak op bij hoge omgevingstemperaturen of bij zware inspanning met te warme kleding (marathonlopers) om het lichaam. De lichaamstemperatuur stijgt boven de normaalwaarden, maar is per definitie niet hoger dan 40°C. Beide beelden hebben een vergelijkbare oorzaak: er is een grote inspanning geleverd bij warme omgevingstemperaturen en er is een tekort aan vocht en zouten ontstaan als gevolg van vochtverlies door zweten en verdamping via de ademhaling. Soms wordt een hitte-uitputting voorafgegaan door hittekramp. Indien het vochtverlies niet voldoende wordt aangevuld door eten en drinken treedt er uitputting op. Vaak drinken sporters alleen (veel) water, dit is echter niet voldoende, men dient zowel vocht als suikers en zouten aan te vullen tijdens de inspanning.

Hitte-uitputting geeft een griepachtig beeld, er is veel dorst, zwakte en malaise, vermoeidheid, hoofdpijn, misselijkheid en soms braken en kan er pijn of kramp in de spieren zijn. Het slachtoffer zweet flink en heeft een koele klamme huid. Vaak is de ademhaling versneld. De lichaamstemperatuur is gestegen, maar niet hoger dan 40°C. Er kan een hittecollaps optreden. Indien de huid van het slachtoffer warm, rood en gestuwd is, is er sprake van hittestuwing. De zweetproductie kan verminderd of normaal zijn. Indien het slachtoffer naar een koelere ruimte gaat, komt de zweetproductie meestal goed op gang. Vaak is er ook sprake van klachten zoals bij hitte-uitputting: hoofdpijn, misselijkheid, braken en vermoeidheid. Hitte-uitputting en hittestuwing kunnen overgaan in een hitteberoerte. Teken hiervan zijn niet langer zweten, bizar gedrag en toename van de lichaamstemperatuur boven 40°C.

De behandeling van hitte-uitputting en hittestuwing hetzelfde. In de eerste plaats wordt het slachtoffer naar een koele ruimte gebracht en van (te) warme kleding ontdaan. Daarnaast wordt vochttekort aangevuld door het drinken van isotone sportdrank met toevoeging van zouten en suikers (bijvoorbeeld met zoute chips). Ook kan men gebruik marken van ORS (Oral Rehydration Solution), dit is echter relatief duur en smaakt vies. Blijf regelmatig de vitale functies controleren en kijk of het slachtoffer geen tekenen van een hitteberoerte ontwikkeld. Indien het slachtoffer niet snel opknapt dient professionele hulp te worden ingeschakeld.

Hittecollaps

Hittecollaps is net zoals bij een gewone syncope of flauwte een tijdelijke bewustzijnsdaling als gevolg van onvoldoende aanvoer van bloed en dus zuurstof naar de hersenen. Bij een warmte collaps is de oorzaak echter anders: als gevolg van de warmte zijn alle vaten in de huid open gaan staan om warmte af te voeren, waardoor de bloeddruk daalt en de hersendoorbloeding afneemt.

Net als bij een 'gewone' flauwte is er in eerste instantie een licht gevoel in het hoofd en treedt er vervolgens een kortdurend bewustzijnsverlies op. Daarnaast kan er sprake zijn van hoofdpijn, misselijkheid en vermoeidheid. De huid is vaak vochtig en kan zowel bleek als rood en warm zijn. Het slachtoffer zweet veel. Essentieel is dat het slachtoffer direct na het bijkomen helder is, dit in tegenstelling tot bij de hitteberoerte waarbij er sprake is van (blijvende) verwardheid.

Hitteberoerte

Een hitteberoerte (ook wel heatstroke genoemd) is een zeer ernstig hitteletsel, wat bij niet of te laat ingrijpen in korte tijd tot de dood kan leiden. De lichaamstemperatuur is dusdanig opgelopen (boven 40°C) dat er schade optreedt aan de weefsels en organen. De normale werking raakt gestoord en de schade is vaak onherstelbaar. Als dit proces niet tijdig wordt onderbroken kan het slachtoffer door orgaanschade komen te overlijden. Hitteberoerte wordt vaker bij ouderen gezien omdat het lichaam niet adequaat reageert op de veranderingen en zij niet voldoende drinken. Daarnaast kan het optreden bij hevige inspanning in een warme omgeving, waarbij de mechanismen om warmte kwijt te raken tekortschieten.

Belangrijkste klachten en symptomen:

• Rode droge warme huid (let op: soms is dit niet het geval en is de huid bleek en koud, terwijl de lichaamstemperatuur wel ernstig verhoogd is)
• Afwezigheid van voldoende transpiratie
• Bewustzijnsdaling
• Verwardheid en bizar gedrag
• Epileptische aanval
• Hoge lichaamstemperatuur > 40° C
• Snelle hartslag (120-200/min)
• Snelle ademhaling, stoornissen in de ademhaling

Belangrijkste onderdeel van de behandeling van een hitteberoerte is snel alarmeren en snel starten met koelen. Koelen is essentieel om verergering van de schade aan de cellen te voorkomen. Koelen moet echter wel met beleid gebeuren, want iemand drijfnat maken zal met name zorgen voor afkoeling van de huid, maar niet zorgen voor afkoeling van het binnenste van het lichaam. Meest effectief is dan ook om coldpacks te leggen op de plaatsen waar de grote bloedvaten aan de oppervlakte liggen: onder de oksels, in de liezen en in de nek. Het slachtoffer dient op de zij gelegd te worden zodat een zo groot mogelijk oppervlak gekoeld kan worden en dat de warmte afgifte aan de omgeving optimaal is. Het slachtoffer moet naar een koele ruimte gebracht worden en mag door middel van airco of ventilatoren gekoeld worden. Het is essentieel om de vitale functies te blijven controleren.

Opmerking
Bij alle hitteletsels staat het normaliseren van de lichaamstemperatuur door middel van koelen centraal. In de tweede plaats kan de eerstehulpverlener het vocht- en zouttekort aanvullen onder de voorwaarde dat het slachtoffer het zelf tot zich kan nemen. Indien de situatie niet snel verbetert dient men tijdig professionele hulp in te schakelen. Hitteletsels kunnen levensbedreigend zijn!

Meer informatie over oververhitting tijdens de Vierdaagse van 2007 is te lezen in: http://www.ntvg.nl/publicatie/wandelen-de-zon-hitteberoerte-en-hitte-uitputting-tijdens-de-nijmeegse-vierdaagse-2006.

Onwelwording door koude

Auteur: Guusje / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Incompleet. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?

Onderkoeling

Onderkoeling of hypothermie is een lagere centrale lichaamstemperatuur (kerntemperatuur) dan voor een individu normaal is. Indien de kerntemperatuur onder 35°C zakt spreken we van hypothermie. Een temperatuur tussen 32°C-35°C wordt lichte hypothermie genoemd, tussen 30°C-32°C matige hypothermie en bij een temperatuur onder de 30°C is er sprake van een ernstige hypothermie.

Als gevolg van het dalen van de lichaamstemperatuur nemen de ademfrequentie en de hoeveelheid bloed die door het hart wordt rondgepompt af, terwijl ook de zuurstofbehoefte in de weefsels afneemt als gevolg van afname van het metabolisme. Tot op zekere hoogte is dit een win-win situatie omdat zowel de behoefte aan zuurstof als de aanvoer ervan afnemen. Het verminderde metabolisme zorgt voor een zekere bescherming tegen schade door zuurstoftekort tijdens een periode van onderkoeling. De lichaamstemperatuur mag echter niet te ver zakken. Bij een lichaamstemperatuur lager dan 23°C zijn geen overlevenden beschreven.

Hoe ontstaat onderkoeling?

Het menselijk lichaam verbrandt de hele dag en nacht door energie om zijn basale functies (homeostase) te vervullen. Tijdens deze verbranding komt ook warmte vrij. Deze warmte gebruiken we om onze temperatuur huishouding (thermoregulatie) op peil te houden. Onderkoeling ontstaat wanneer de warmteproductie van ons lichaam niet voldoende is om de kerntemperatuur op peil te houden. Dit kan komen door een verminderde productie van warmte of een verhoogde afgifte.

Warmte wordt afgegeven via een aantal routes, straling (radiatie), luchtstroming (convectie), geleiding (conductie), en verdamping (evaporatie). Wanneer warmteverlies via een of meer van deze routes de productie overstijgt kan men onderkoeld raken. Onderkoeling kan dus voorkomen als het koud is buiten, maar ook bijvoorbeeld als iemand nat is (evaporatie, convectie en conductie) (Drenkeling),iemand na een ongeluk op straat ligt, of als iemand zich heeft ingespannen en daarna teveel warmte kwijtraakt Thermische Letsels.

Hoe herken je onderkoeling?

De symptomen van onderkoeling zijn divers. Het enige definitieve symptoom is een lage lichaamstemperatuur in de kern. Daarnaast kan er sprake zijn van rillen, sloomheid of sufheid, trage hartslag en ademhaling, slaperigheid en bleke huid. Rillen kan ook afwezig zijn, wat een teken is van sterke onderkoeling, alsmede een trage hartslag (bradycardie) en ademhaling (bradypneu).

Hoe voorkom je onderkoeling?

Onderkoeling kan voorkomen worden door de straling, luchtstroming, geleiding en verdamping tegen te gaan. Dit doet men door een goede isolerende laag kleding aan te trekken, en natte kleding uit te trekken.

Hoe behandel je onderkoeling?

Als EHV-er kun je alleen passieve maatregelen nemen om de lichaamstemperatuur weer op peil te brengen, het lichaam moet zelf de warmte die het nodig heeft om weer warm te worden produceren. Je voorkomt met je maatregelen alleen verder warmteverlies.

Methoden:

Wanneer je een onderkoeld persoon wilt helpen dan is de belangrijkste actie het onderbreken van warmteverlies zoals hierboven gemeld. Dit doe je door het slachtoffer in te pakken in dekens. Ideaal gezien heb je minstens 2 gewone (wollen)dekens en 2 isolatie dekens (ook wel reddingsdeken genoemd) (zilver binnen). Het uiteindelijke principe is dat alle ledematen en het torso en hoofd apart worden ingepakt in een isolerende laag die de verschillende routes van warmteverlies afsnijdt. er zijn echter vele verschillende methoden om dit te bereiken. Ook kunnen er meer dekens en isolatiedekens gebruikt worden, 2 van elk is echter het minimum.

Belangrijk is om het slachtoffer geen alcoholische dranken te geven. Alcohol geeft namelijk een vasodilatatie (verwijding van de vaten) in de huid waardoor het slachtoffer wel een warmer gevoel krijgt, maar in werkelijkheid nog sneller afkoelt! Het geven van warme dranken als thee of soep zijn (mits het slachtoffer dit zelf tot zich kan nemen) wel aan te bevelen.