Thermische letsels
| Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Incompleet. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee? |
Thermische letsels is een verzamelnaam voor verwondingen ontstaan door de inwerking van temperatuur, wrijving of de inwerking van een chemische stof op de huid. Hieronder vallen zowel letsels ontstaan door (extreme) koude, als door warmte.
Inhoud
Verbranding door warmte
Inleiding
Brandwonden komen veelvuldig voor en veroorzaken grote invaliditeit indien niet goed behandeld. Dit is zowel cosmetisch door de vorming van littekens als functioneel door ernstige verlittekening van gewrichten. Preventie is bij brandwonden essentieel, immers, voorkomen is beter dan genezen.
De definitie van brandwonden is de schade aan de huid als gevolg van rechtstreekse inwerking van warmte, wrijving of een chemische stof. Brandwonden worden ingedeeld op ernst, aan de hand van hoeveel huidlagen zijn aangedaan. Er zijn hiervoor twee veelgebruikte indelingen: in Graden 1 tot en met 3 en op grond van de aangedane huidlagen.
| Gradatie | Diepte | Symptomen | Gevoeligheid | Refill |
|---|---|---|---|---|
| Ie | Oppervlakkig | Rood, gezwollen | Pijnlijk | Verhoogd |
| IIe | Oppervlakkig dermis | Rood, gezwollen, blaarvorming | Zeer pijnlijk | Verhoogd |
| Intermediair dermis | Rood, gezwollen, blaarvorming | Zeer pijnlijk | Verlaagd | |
| Diep dermis | Rood, gezwollen, blaarvorming, ernstige ontvelling | Niet pijnlijk | Verlaagd | |
| IIIe | Volledige verlies huid |
Wit, beige, of verkoold | Niet pijnlijk | Afwezig |
De ernst van brandwonden wordt behalve door de diepte ook bepaald door de oppervlakte van de huid dat is aangedaan. Ook spelen de leeftijd van het slachtoffer en bijkomende letsels een belangrijke rol.
Symptomen en klachten
Zoals boven beschreven zijn er meerdere mogelijkheden om brandwonden in te delen. Voor de Eerste Hulp is de indeling in Graden het meest geschikt.
- Een eerstegraads brandwond wordt gekenmerkt door roodheid van de huid, zwelling van de huid en pijn. Als op de verbrande huid geduwd wordt zal de capillairy refill zeer snel zijn. Dit doordat er een verhoogde doorbloeding van de huid is, die vaak ook warm aanvoelt.
- Een tweedegraads brandwond heeft behalve roodheid en zwelling van de huid ook laarvorming, doordat de bovenste huidlaag is los gelaten. De blaren zijn meestal gevuld met helder weefselvocht. De huid is extreem pijnlijk. Bij een oppervlakkige tweedegraads brandwond is capillairy refill ter plaatse van brandwond normaal of versneld. De lederhuid is niet ernstig beschadigd. Is de capillary refill echter vertraagd of afwezig, dan is er tot diep in de lederhuid schade.
- Een derdegraads brandwond kenmerkt zich door ernstige schade aan de huid. Er is een dieprode of witte kleur, door verbranding door vuur is de huid soms verkoold. Er is geen capillary refill en het gebied dat derdegraads verbrand is, is ongevoelig.
Een brandwond is in principe altijd pijnlijk, omdat rondom het derdegraads gebied altijd tweede- en eerstegraads verbranding aanwezig is.
Indien een groot oppervlak tweede- of derdegraads verbrand is bestaat er het risico op het optreden van hypovolemische schok als gevolg van vochtverlies door de blaren. Daarnaast is er groot infectiegevaar. Het testen van de capillairy refill of het gevoel in ernstige brandwonden is in principe niet voor de eerstehulpverlener weggelegd.
Handelen
Eerste stappen
Niet hollen, maar rollen!
Indien het slachtoffer nog in brand staat, dient het eerst geblust te worden. Denk hierbij aan je eigen veiligheid! Gebruike een branddeken of rol het slachtoffer over de grond en druk de vlammen uit met een niet brandbaar stuk kleding.
Eerst water, de rest komt later!
Ongeacht het type brandwond, koelen is de allereerste en meest belangrijke stap bij de behandeling van brandwonden. Koelen voorkomt verergering van de brandwond. Koelen gebeurt bij voorkeur met lauw stromend kraanwater, maar indien dat niet voorhanden is is iedere vorm van water geoorloofd. Er wordt tenminste 10 tot 15 minuten gekoeld, waarbij de tijd geobserveerd wordt. Het water waarmee gekoeld wordt mag niet te koud zijn, omdat dit het koelen onprettig maakt en het risico op onderkoeling van het slachtoffer vergroot. Met name bij kinderen en bejaarden dient men extra alert hierop te zijn.
Indien er sprake is van grote, ernstige brandwonden wordt tijdens het koelen al professionele hulp ingeschakeld.
Na het koelen wordt de afweging gemaakt of de brandwond door de eerstehulpverlener zelf behandeld kan worden, of dat deze door een arts gezien moet worden. Doorverwijzing naar een arts is noodzakelijk in de volgende gevallen:
- Alle derdegraads verbrandingen
- De oppervlakte van de verbrande huid is meer dan 9% 2e of 3e graads
- Luchtwegverbrandingen (waarschuw 112!)
- Verbranding door een electriciteitsletsel of bliksem
- Chemische verbrandingen
- Brandwonden over functionele gebieden (gelaat, handen, genitaliën, gewrichten)
- Circulaire brandwonden aan hals, borstkas en ledematen
- Brandwonden bij kinderen of bejaarden
Wondbehandeling
Eerstegraads brandwonden behoeven, behalve koelen, geen verdere behandeling. Ze kunnen nog enige dagen pijnlijk zijn, maar genezen snel en zonder littekenvorming.
Bij tweede- en derdegraadsbrandwonden is de huid doorgaans niet meer intact of bestaat het risico dat blaren kapot gaan, waardoor er een infectierisico bestaat. De brandwonden worden zo schoon mogelijk afgedekt, bij voorkeur met een steriel metallinegaas. Dit bevat een speciale laag waardoor het niet aan de wond blijft plakken en bij verbandwisselingen dus schade zou veroorzaken. Er zijn ook speciale kompressen die een koelende gel bevatten en daarmee de pijn verminderen, zoals WaterJel® of Burnshield®. Deze kompressen kunnen in tegenstelling tot brandzalf zonder probleem gebruikt worden, ook wanneer het slachtoffer nog door een arts gezien moet worden. Deze gazen of kompressen kunnen met een hydrofiele zwachtel losjes worden vastgelegd. Bij grote oppervlakten kan men een schoon laken gebruiken.
Brandblaren mogen nooit worden doorgeprikt! Dit geeft een verhoogd risico op infectie. Brandzalf geeft ook een verhoogde kans op infectie en maakt beoordeling van de wond door een arts lastig. Kleding die verbranding vast zit in de wond mag niet verwijderd worden door de eerstehulpverlener, dit is erg pijnlijk en kan ernstige schade aan de huid veroorzaken. Indien de brandwonden door heet water veroorzaakt zijn, verwijder dan wel zo snel mogelijk de kleding om de inwerking van de hitte te beperken en koelen mogelijk te maken.
Verbranding van de luchtwegen
Houdt er bij slachtoffers die hete lucht of rook hebben ingeademd altijd rekening mee dat er ook een verbranding van de luchtwegen aanwezig kan zijn. Denk hier bij aan slachtoffers die uit een brandend huis of auto komen, of die in contact zijn geweest met een explosie of steekvlam. Luchtwegverbrandingen presenteren zich onder andere door: ademhalingsproblemen, roetsporen en verschroeiing van haren rond neus, mond en wenkbrauwen en een hese stem of gierende ademhaling. Een verbranding van de luchtwegen is een spoedgeval omdat door zwelling van de slijmvliezen een luchtwegobstructie kan ontstaan.
- Koelen met lauw stromend water, tenminste 10-15 minuten (pas op voor onderkoeling)
- Indien nodig alarmeren hulpdiensten
- Wond bedekken met Metallinegaas of een ander niet-verklevend gaas
- Laat blaren altijd intact!
- Gebruik eventueel WaterJel® of Burnshield®
- Maak een inschatting aan de hand van de oppervlakte en diepte of de wond door een arts gezien moet worden
Zijn er dingen die echt niet vergeten moeten worden of essentieel zijn? Dan kunnen ze nogmaals extra in een kader benoemd worden:
| Let op: |
|---|
| Eerst water, de rest komt later! |
Achtergrondinformatie/Verdieping
Sommige onderwerpen lenen zich voor verdieping voor gevorderde hulpverleners. Hier kan achtergrond informatie besproken worden, maar bijvoorbeeld ook:
Professionele hulpverleners
Wat doen professionele hulpverleners bij dit letsel. Let op, beschrijf hier alleen wat de mogelijkheden zijn. Diepgaande uitleg van (voorbehouden) handelingen wordt niet op prijs gesteld.
Wat zijn andere technieken
Beschrijf bijvoorbeeld welke andere technieken er mogelijk zijn, of vroeger gebruikt werden.
Verbranding door chemische stoffen
Inleiding
Chemische brandwonden ontstaan door inwerking van chemische stoffen op de huid en onderliggende weefsels. De chemische stof gaat een reactie aan de cellen in de huid waardoor deze ernstig beschadigd raakt. Tevens kan de stof door de huid worden opgenomen, waardoor de stof in de bloedbaan komt en een vergiftiging veroorzaakt. Voor de indeling van de ernst van verbranding door chemische stoffen wordt dezelfde indeling gebruikt als bij brandwonden door hitte.
Symptomen en klachten
Zie verbranding door warmte. Denk er ook aan dat er symptomen kunnen bestaan van een vergiftiging en dat de vitale functies bedreigd kunnen raken!
Handelen
Let op de eigen veiligheid! Draag indien mogelijk handschoenen en beschermende kleding!
Behandeling van chemische verbranding bestaat in de eerste plaats uit het voorkomen van verdere inwerking van de chemische stof. Dat betekent dat alle kleding die is besmet moet worden uitgetrokken, inclusief schoenen en sierraden. Probeer de huid niet verder te beschadigen.
Spoel tenminste 30 minuten met lauw stromend water. Het spoelen dient in de eerste plaats om de stof zoveel mogelijk te verdunnen en van de huid te spoelen, om de inwerking te beperken. Pas op dat het water dat over de wond gespoeld heeft niet over het lichaam van het slachtoffer of hulpverlener stroomt. In veel laboratoria en scholen zijn speciale douches beschikbaar. Indien het slachtoffer hier in zijn geheel onder gaat staan moet alles uit, inclusief sierraden en schoenen omdat zich daarin anders de stof kan ophopen.
De wonden worden na het spoelen afgedekt met Metallinegaas (niet met Bunshield of WaterJel!). Laat blaren intact. Bij grote oppervlakten kan ook een schone doek gebruikt worden. Indien een groot oppervlak besmet geraakt is, ben dan extra bedacht op stoornissen in de vitale functies.
- Denk aan de eigen veiligheid, draag handschoenen en bescherming
- Waarschuw professionele hulp
- Verwijder alle kleding waarin de chemische stof aanwezig is
- Spoel tenminste 30 minuten met lauw stromend water
- Dek de wonden zo schoon mogelijk af met Metallinegaas of een schone doek
Achtergrondinformatie/Verdieping
?
Bevriezing
Bevriezing van de huid en dieperliggende weefsels kan ernstige huidbeschadigingen veroorzaken. De inwerking van de kou zorgt uiteraard niet voor verbranding zoals bij vuur, maar de schade aan het weefsel is vergelijkbaar met die van brandwonden.
Inleiding op onderwerp
Bevriezing van de huid ontstaat door (plaatselijke) inwerking van kou op de huid, met als gevolg dat ter plaatse de bloedtoevoer in het weefsel wordt verminderd als gevolg van het samenknijpen (vasoconstrictie) van de vaten. De huid wordt dan bleek en blauwig van kleur door het zuurstoftekort (ischemie) dat optreedt in de weefsels. De lage temperatuur zorgt voor verstoring van diverse processen in de weefsels waardoor stolsels in het bloed ontstaan en schadelijke afvalproducten vrij komen. Bij zeer lage temperaturen kan door bevriezing van het vocht ook kristalvorming optreden met ernstige schade als gevolg. Helaas wordt ook het gevoel in de huid minder, waardoor de bevriezing pas laat wordt opgemerkt, bijvoorbeeld bij het opwarmen.
Risicofactoren voor het optreden van bevriezing zijn een omgevingstemperatuur van lager dan 12 graden celcius, waarbij de snelheid van bevriezing en de duur van de expositie de ernst mede bepalen.
Symptomen en klachten
Bevriezing kan worden beschouwd als een koude verbranding van de huid en kan worden ingedeeld in gradaties, waarbij er een zekere overeenkomst is met brandenwonden door hitte:
- Een eerstegraads bevriezing ziet er uit als een bleke of witte plek in de huid, waarbij de huid intact is. De aangedane plek geeft een stekende scherpe pijn.
- Een tweedegraads bevriezing is ook wit, echter is er sprake van blaarvorming of beschadiging van de bovenste huidlaag. De balren zijn vaak gevuld met bruinig vocht of bloed.
- Een derdegraads bevriezing heeft tekenen van ernstige schade aan de huid, de huid is wit en stug en vertoont behalve blaren ook plekken met zwarte verkleuringen als teken van weefselsterfte.
Rondom een gebied met derdegraads bevriezing ziet men doorgaans ook tweede- en eerstegraads bevriezing.
| Uitvragen | Klachten | Symptomen |
|---|---|---|
| Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 |
Klacht 1 Klacht 2 Klacht 3 |
Symptoom 1 Symptoom 2 Symptoom 3 Symptoom 4 Symptoom 5 |
Handelen
Ben er bij slachtoffers met een bevriezingsletsel ook op bedacht dat er sprake kan zijn van algehele onderkoeling. Zorg er voor dat het slachtoffer naar een warme ruimte gebracht wordt, maar plaats heb niet direct bij een verwarming of een haardvuur omdat dan de wonden te snel opwarmen en de schade ernstiger kan zijn. Natte kleding wordt uitgetrokken en wikkel het slachtoffer in een warme deken of reddingsdeken. Een eerstegraads bevriezing wordt behandeld door met lichaamswarmte van het slachtoffer of de hulpverlener de huid voorzichtig op de warmen. Wrijven is uit den boze, hierdoor kan de huid verder beschadigen! Bevroren vingers of handen kunnen onder de oksels opgewarmd worden. Gebruik geen warm water of een warme kruik, omdat de huid door de afkoeling minder gevoelig is wordt een te hete kruik niet opgemerkt en kunnen brandwonden ontstaan! Er wordt dus alleen passieve opwarming gebruikt. Tweede- of derdegraads bevriezingen moeten altijd door een arts gezien en behandeld worden. Ze worden voorzichtig steriel afgedekt met Metallinegaas (niet met Waterjel of Burnshield) en kunnen vervolgens voorzichtig passief worden opgewarmd tijdens het vervoer naar het ziekenhuis. Laat blaren altijd intact!
- Trek natte kleding uit
- Warm passief op, onder de oksel
- Inventariseer omvang bevriezing
- Schakel indien nodig professionele hulp in
- Dek de wond steriel af, laat blaren intact.
| Let op: |
|---|
| Zorg ervoor dat het slachtoffer niet verder afkoelt. Ben bedacht op onderkoeling. Warm passief op, gebruik geen warm water of wrijving. |
Achtergrondinformatie/Verdieping
Sommige onderwerpen lenen zich voor verdieping voor gevorderde hulpverleners. Hier kan achtergrond informatie besproken worden, maar bijvoorbeeld ook:
Professionele hulpverleners
Wat doen professionele hulpverleners bij dit letsel. Let op, beschrijf hier alleen wat de mogelijkheden zijn. Diepgaande uitleg van (voorbehouden) handelingen wordt niet op prijs gesteld.
Wat zijn andere technieken
Beschrijf bijvoorbeeld welke andere technieken er mogelijk zijn, of vroeger gebruikt
Overicht Eerste Hulp bij Thermische Letsels
Overzicht Eerste Hulp
Sommige thema's zijn erg uitgebreid en er kan veel verteld worden. Om het overzicht te bewaren voor beginnende én gevorderde Eerste Hulpverleners wordt een samenvatting van ieder onderwerp in onderstaand schema gezet:
| Koptekst | Verbranding door hitte | Inwerking chemische stof | Bevriezing |
|---|---|---|---|
| Situatie | Er is contact geweest met vuur, een hete vloeistof of een heet voorwerp |
Er is contact geweest met een chemische vloeistof | Een deel van de huid is bevroren geraakt |
| Verschijnselen | Pijn Rode huid Blaren Beige/Witte huid Verkoolde Huid |
Pijn Verkleuring van de huid Blaren |
Pijn Witte huid Blaren met bruin vocht Vertraagde Capillary Refill Zwarte huid |
| Conclusie | Brandwond | Chemische Brandwond | Bevriezingswond |
| Handelen | Koelen 10-15 minuten Oppervlakte en gradatie? Professionele hulp? Steriel afdekken |
Denk aan veiligheid! Spoelen 10-15 minuten Oppervlakte en gradatie? Professionele hulp? Steriel afdekken |
Passief opwarmen Oppervlakte en gradatie? Professionele hulp? Steriel afdekken |
| Opmerkingen | Denk aan shock! | Denk aan stoornissen in de vitale functies! | Denk aan onderkoeling! |
Zoals in bovenstaand voorbeeld worden twee (of meerdere) ziektebeelden besproken. Soms is dat handig omdat ziektebeelden op elkaar lijken en het fijn is om in één schema de verschillen te zien.