| Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Concept. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee? |
Warmte- en koudeletsels zijn een groep aandoeningen die optreden als gevolg van veranderingen in de buitentemperatuur en de lichaamstemperatuur.
Deze groep kan, zoals de naam al aangeeft, worden onderverdeeld in twee groepen:
Beide groepen kunnen zelf ook weer onderverdeeld zijn in een aantal ziektebeelden. Deze pagina beschrijft een aantal mechanismen die de lichaamstemperatuur reguleren en welke (omgevings)factoren de lichaamstemperatuur kunnen doen stijgen en dalen.
Regulatie van de lichaamstemperatuur
Om correct te functioneren is het lichaam continu bezig met het reguleren van de lichaamstemperatuur rond de normaalwaarde tussen de 36° en 38° graden Celcius. Veranderingen in de lichaamstemperatuur kunnen leiden tot ernstige ziektebeelden en indien niet tijdig behandeld de dood tot gevolg hebben.
Er zijn diverse factoren van invloed op de lichaamstemperatuur, zowel in het lichaam zelf als van buitenaf. De lichaamstemperatuur wordt gereguleerd door een klein gebied in de hersenen, gelegen in de hypothalamus, dat constant de temperatuur van het lichaam bijstelt via verschillende feedbackmechanismen.
Warmteproductie
Het lichaam genereert warmte door verbranding van brandstoffen en vertering van voedsel (metabolisme), door inspanning van de spieren en door opname van warmte uit de omgeving. Een toename van de lichaamstemperatuur kan veroorzaakt worden door een toename in de warmteproductie in het lichaam en in de spieren, zoals bij inspanning en een een verhoogd metabolisme. De warmte-afvoer en warmte-afgifte kunnen beperkt zijn door een hoge omgevingstemperatuur en hoge luchtvochtigheid, door te dikke kleding en een verminderde afvoer of als gevolg van uitdroging.
Toegenomen warmteproductie kan het gevolg zijn van forse lichamelijke inspanning, zoals sporten of zware arbeid, maar ook als gevolg van drugs (XTC, cocaïne, amfetamine) of medicijnen die het metabolisme in de spieren en organen verhogen.
Verminderde warmteafgifte kan worden veroorzaakt door te warme kleding, bijvoorbeeld de hardloper met een regenjack bij een te hoge temperatuur, door gebruik van alcohol, maar ook door factoren in het lichaam zelf zoals verminderde werking van warmteregulatie op oudere leeftijd, een slechte conditie of obesitas. Warmteverlies kan ook beperkt zijn indien het lichaam niet meer in staat is om voldoende te zweten (warmte verlies via verdamping), bijvoorbeeld als gevolg van uitdroging bij forse inspanning, drugsgebruik en ziekte. Bij een hoge luchtvochtigheid zal het lastiger zijn om via verdamping warmte kwijt te raken. Bij hitteletsels is er vaak een combinatie van een toegenomen warmteproductie met een verminderde warmte-afgifte, zoals bijvoorbeeld een marathonloper die na een regenbui en bij stijgende temperatuur te lang doorloopt in zijn regenjack of bij een verhoogde spieractiviteit en metabolisme in een warme zaal bij drugsgebruik.
Warmteverlies
Er zijn een aantal mechanismen waarmee het lichaam warmte kan kwijt raken, zowel om de lichaamstemperatuur op peil te houden, als onbedoeld waardoor problemen ontstaan:
- Doormiddel van straling (radiatie): afgifte van warmte door rechtstreekse uitstraling vanaf de naakte huid door een medium (bijvoorbeeld lucht) om weer door een ander lichaam te worden opgenomen.
- Doormiddel van geleiding (conductie): afgifte van warmte via direct contact met een ander oppervlak, zoals water of natte kleding, waarbij de warmte wordt geleid naar een koeler oppervlak.
- Als gevolg van verdamping (evaporatie) via zweet en via de luchtwegen. Hierbij gaat tevens vocht verloren.
- Via convectie, als gevolg van verplaatsing van lichaamsdelen in bewegende lucht (wind) of in een vloeistofstroom (water).
De lichaamstemperatuur wordt geregeld door een goede afstemming van de balans tussen warmte-productie en warmte-afvoer. Wanneer dit evenwicht verstoord raakt kunnen lichaamsprocessen ontregeld raken met ernstige gevolgen. Wanneer de warmte-opname en productie de afvoer van warmte overstijgen ontstaat een toename van de lichaamstemperatuur, ook wel hyperthermie genoemd. Een stijging van de lichaamstemperatuur leidt tot verstoring van diverse processen en kan leiden tot directe schade aan de cellen, activering van de bloedstolling, ontstekingsreacties en celdood. Een temperatuur van 41.6°C veroorzaakt binnen enkele uren ernstige schade aan de cellen.
Wanneer de afvoer van warmte groter is dan de warmte productie daalt de lichaamstemperatuur en ontstaat onderkoeling ook wel genoemd hypothermie, dat elders besproken wordt.