Beroerte (CVA en TIA)

Voor het cerebrovasculaire accident ofwel CVA zijn diverse lekentermen van toepassing, die niet altijd de lading dekken. Een veel gebruikte term is het herseninfarct, ofwel uitvalsverschijnselen door zuurstoftekort in de hersenen als gevolg van een afsluiting van een bloedvat in de hersenen. Ook hersenbloeding wordt regelmatig gebruikt: het scheuren van een bloedvat in de hersenen waardoor een bloeding optreedt. Beide zijn cerebrovasculaire accidenten, de eerste is on-bloeding, de andere bloedig. Ook de term transient ischemic attack ofwel TIA wordt steeds vaker genoemd: een kortdurend zuurstoftekort in de hersenen door een tijdelijke afsluiting van een bloedvat in de hersenen waardoor er kortdurend uitvalsverschijnselen zijn. De term beroerte wordt voor zowel het bloedig als het on-bloedig CVA gebruikt.

Niveau: Beginner/Gevorderd

Cerebrovasculaire accidenten

Met name ouderen worden getroffen door cerebrovasculaire accidenten (afgekort CVA) of beroertes, waarbij er een bloedvat als gevolg van een stolsel afgesloten raakt en de zuurstofvoorziening naar de hersenen wordt stilgelegd. Hierdoor treden uitvalsverschijnselen op, die een zeer gevarieerd patroon kunnen hebben. Een CVA kan on-bloedig zijn (het ischemisch CVA) of bloedig.

Een herseninfarct (het on-bloedig CVA) komt verreweg het meeste voor en wordt veroorzaakt doordat een bloedstolsel een van de belangrijke slagaders naar de hersenen afsluit. Dit stolsel is meestal afkomstig uit het hart, waar bijvoorbeeld door boezemfibrilleren (een hartritmestoornis) stolsels kunnen ontstaan. Deze stolsels schieten los en komen vanuit de aorta via de halsslagaders in de slagaders in de hersenen terecht. Ook kunnen stolsels ontstaan in de halsslagaders, waar zich atherosclerotische veranderingen in de vaatwand plaatsvinden (vergelijkbaar met het hartinfarct, vanwaar stolsels naar de hersenen schieten. De afsluiting van het vat heeft als direct gevolg dat de bloedtoevoer naar een specifiek delen van de hersenen wordt onderbroken. Er treedt ischemie op. Hierdoor sterft een deel van het hersenweefsel af (infarcering) en zal er functie verloren gaan. Dit is te merken aan verlamming van een bepaald deel van het lichaam, afhankelijk van welk deel van de hersenen beschadigd is geraakt. Dit proces kan ook kortdurend optreden, er is dan sprake van een tijdelijk zuurstoftekort, ofwel een TIA. Het stolsel lost dan op, waardoor er wel een zuurstoftekort optreedt, maar door het oplossen van het stolsel op tijd nieuwe zuurstof wordt aangevoerd en schade wordt voorkomen.

In een klein deel van de gevallen is er sprake van een bloeding in de hersenen. Dat kan veroorzaakt worden door een verzwakking van de vaatwand, als gevolg van aangeboren afwijkingen, afwijkingen door atherosclerose. Door de bloeding zal de doorvoer van bloed verminderen met het zelfde effect op het achterliggende hersenweefsel.
Sommige mensen hebben een aangeboren afwijking aan de vaten waarbij een aneurysma in de slagaders aanwezig is. Indien deze zwakke plek 'knapt' spreekt men van een subarachnoidale bloeding afgekort als SAB. Dit is een ernstig ziektebeeld waarbij het slachtoffer in korte tijd achteruit gaat en veel slachtoffers overlijden voor ze in het ziekenhuis aankomen.

Symptomen en klachten

De symptomen van een herseninfarct, een TIA en een intracerebrale bloeding lijken veel op elkaar en de precieze oorzaak van de klacht is zonder aanvullend specialistisch onderzoek dan ook niet te bepalen. Wel is het mogelijk om de diagnose CVA te stellen. Mogelijke symptomen zijn: · Halfzijdige verlamming van het gezicht of het lichaam (hemiparese), er kan bijvoorbeeld sprake zijn van een hangende mondhoek · Het niet meer begrijpen wat er gezegd wordt of niet meer kunnen spreken (afasie) · Incontinentie · Hoofdpijn · Misselijkheid en braken 5BOSA2 – Vaardigheden 116 Acute Geneeskunde · Onregelmatige ademhaling · Tragere pols · Stoornissen in het bewustzijn · Nekstijfheid Nekstijfheid, bewustzijnstoornissen, braken en hoofdpijn komen vaker voor bij slachtoffers met een cerebrale bloeding. Bij een TIA kunnen ook drop attacks voorkomen. Dit zijn aanvallen waarbij men plotseling door de benen zakt, zonder dat er een aanleiding voor is, er zijn ook geen bewustzijnstoornissen. De klachten van een TIA zijn tijdelijk en moeten binnen 24 uur weg zijn. Bij 75% van de slachtoffers zijn de klachten binnen een uur weg. In de praktijk is het onderscheid tussen een CVA en een TIA niet te maken, beiden zijn een indicatie om met spoed professionele hulp in te schakelen. Ook indien de klachten reeds verdwenen zijn zal het slachtoffer door een arts gezien moeten worden, het risico op herhaling (en blijvende schade) is immers groot! Om de symptomen snel te kunnen herkennen kan gebruik worden gemaakt van de Be FAST-test. Be Fast Face: (gezicht): vraag het slachtoffer of hij zijn tanden kan laten zien en let hierbij op een eventueel scheve mond of een hangende mondhoek. Kijk ook naar hangende oogleden. Arms (armen): vraag het slachtoffer om beide armen tegelijkertijd naar voren te strekken met de handpalm naar boven, de ogen te sluiten en de armen omhoog te houden. Kijk of een arm niet naar beneden zakt, rondzwalkt of wegdraait (proneert). De ogen moeten tijdens deze test gesloten blijven. Speech: (spraak): let op veranderingen in het spreken, zoals niet meer goed uit de woorden kunnen komen of onduidelijk spreken. Vraag aan familie/omstanders of er iets veranderd is in de spraak. Time: (tijd): vraag aan het slachtoffer of aan omstanders hoe lang de symptomen al bestaan. Indien één of meer van de onderdelen van de Be FAST-test positief zijn dient men te denken aan een CVA of TIA en dient zo snel mogelijk professionele hulp worden ingeschakeld! Een subarachnoïdale bloeding (SAB) wordt gekenmerkt door zeer hevige ernstige hoofdpijn die binnen enkele seconden ontstaat. Ook kan het slachtoffer misselijk worden en gaan braken. Door de druk van de bloeding op de hersenen kan het slachtoffer bewusteloos raken. Neurologische uitvalsverschijnselen ziet men zelden bij een slachtoffer met een SAB. Soms heeft het slachtoffer een ‘knapje’ gevoeld in het hoofd. De symptomen van een SAB ontstaan over het algemeen veel sneller dan de symptomen bij een infarct of een intracerebrale bloeding. Een SAB wordt ‘the worst headache of your life’ genoemd. Voor zowel de symptomen van een herseninfarct en de intracerebrale bloeding als de symptomen van een SAB geldt dat de ernst van de symptomen af hangt van de plaats en de grootte van de bloeding of het infarct. Zo kan er uitval van de vitale functies ontstaan, wat direct kan leiden tot bewusteloosheid en een hartstilstand. Overzichtstabel symptomen CVA Herseninfarct, TIA en intracerebrale bloeding SAB halfzijdige verlamming (hemiparese) of verlamming van een arm of been niet meer spreken of begrijpen wat er gezegd wordt incontinentie misselijkheid en braken hoofdpijn onregelmatige ademhaling bewustzijnsdaling/-verlies, verwardheid plotselinge zeer ernstige hoofdpijn misselijkheid en braken bewusteloosheid ademhalings-/circulatiestilstand 5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 117 Handelen Bij een CVA/TIA is het belangrijk dat het slachtoffer zo snel mogelijk wordt behandeld, zodat blijvende hersenschade zoveel mogelijk wordt beperkt. Snelle herkenning is daarom belangrijk, wat met Be FAST kan. Bij twijfel altijd uitgaan van een CVA/TIA/SAB. Als EHBO-er is het belangrijk om het slachtoffer gerust te stellen en zo snel mogelijk professionele hulp te halen. Be FAST wordt uitgevraagd in het protocol bij Disability 2. Na het vaststellen van een mogelijke CVA of TIA waarschuwt men zo snel mogelijk een ambulance en gaat men uiteraard, indien het slachtoffer bij bewustzijn is, verder met het protocol. Vaak kan waardevolle informatie worden uitgevraagd doormiddel van SAMPLE in Exposure. Handelen CVA Uitvoeren protocol DRS.ABCD Herseninfarct, TIA en intracerebrale bloeding SAB Slachtoffer gerust stellen ABC controleren en veiligstellen Met spoed ambulance waarschuwen ABC controleren en veilig stellen Met spoed ambulance waarschuwen Indeling (traumatisch) schedelHersenletsel LTSHL METHSL