| Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Concept. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee? |
Brandwonden ontstaan als gevolg van inwerking van vuur, directe warmteoverdracht, stralinswarmte of wrijvingswarmte op de huid. is een verzamelnaam voor verwondingen ontstaan door de inwerking van temperatuur, wrijving of de inwerking van een chemische stof op de huid. Hieronder vallen zowel letsels ontstaan door (extreme) koude, als door warmte. Brandwonden vallen onder de Thermische letsels.
Brandwonden komen veelvuldig voor en veroorzaken grote invaliditeit indien niet goed behandeld. Dit is zowel cosmetisch door de vorming van littekens als functioneel door ernstige verlittekening van gewrichten. Preventie is bij brandwonden essentieel, immers, voorkomen is beter dan genezen.
Gradaties van brandwonden
De definitie van brandwonden is de schade aan de huid als gevolg van rechtstreekse inwerking van warmte, wrijving of een chemische stof. Brandwonden worden ingedeeld op ernst, aan de hand van hoeveel huidlagen zijn aangedaan. Er zijn hiervoor twee veelgebruikte indelingen: in Graden 1 tot en met 3 en op grond van de aangedane huidlagen. Soms wordt er ook gesproken van een 4e graad.
| Gradatie | Diepte | Symptomen | Gevoeligheid | Refill |
|---|---|---|---|---|
| Ie | Oppervlakkig | Rood, gezwollen | Pijnlijk | Verhoogd |
| IIe | Oppervlakkig dermis | Rood, gezwollen, blaarvorming | Zeer pijnlijk | Verhoogd |
| Intermediair dermis | Rood, gezwollen, blaarvorming | Zeer pijnlijk | Verlaagd | |
| Diep dermis | Rood, gezwollen, blaarvorming, ernstige ontvelling | Niet pijnlijk | Verlaagd | |
| IIIe | Volledige verlies huid |
Wit, beige, of verkoold | Niet pijnlijk | Afwezig |
| IVe | Volledig verlies van huid, onderhuids weefsel en aantasting van spieren |
Wit, beige, of verkoold soms spieren/botten zichtbaar |
Niet pijnlijk | Afwezig |
De ernst van brandwonden wordt behalve door de diepte ook bepaald door de oppervlakte van de huid dat is aangedaan. Factoren die mede de ernst van een brandwond bepalen zijn onder andere:
- Oppervlakte dat aan hitte is blootgesteld
- Duur van de blootstelling aan hitte
- Soort verbranding en het type (vloei)stof waaraan het slachtoffer is blootgesteld
- De plaats van de verbranding, in functionele gebieden, circulaire verbranding
- Blootstelling van de wond aan vuil en ziektekiemen
- Gradatie van de brandwond en het oppervlak (bij grotere brandwonden groter vochtverlies)
- Effectief koelen van de brandwond
Ook spelen de leeftijd van het slachtoffer en bijkomende letsels een belangrijke rol. Met name kinderen en ouderen hebben een groter risico op complicaties bij brandwonden. Kinderen hebben een dunnere huid en naar verhouding een ongunstige verhouding tussen de oppervlakte en inhoud van het lichaam, ze raken sneller in shock en hebben naar verhouding een groter verbrand oppervlak. Ouderen hebben een dunnere huid en minder reserves, brandwonden gaan sneller de diepte in.
Symptomen en klachten
Zoals boven beschreven zijn er meerdere mogelijkheden om brandwonden in te delen. Voor de Eerste Hulp is de indeling in Graden het meest geschikt.
- Een eerstegraads brandwond wordt gekenmerkt door roodheid van de huid, zwelling van de huid en pijn. Als op de verbrande huid geduwd wordt zal de capillary refill zeer snel zijn. Dit doordat er een verhoogde doorbloeding van de huid is, die vaak ook warm aanvoelt.
- Een tweedegraads brandwond heeft behalve roodheid en zwelling van de huid ook laarvorming, doordat de bovenste huidlaag is los gelaten. De blaren zijn meestal gevuld met helder weefselvocht. De huid is extreem pijnlijk. Bij een oppervlakkige tweedegraads brandwond is capillary refill ter plaatse van brandwond normaal of versneld. De lederhuid is niet ernstig beschadigd. Is de capillary refill echter vertraagd of afwezig, dan is er tot diep in de lederhuid schade.
- Een derdegraads brandwond kenmerkt zich door ernstige schade aan de huid. Er is een dieprode of witte kleur, door verbranding door vuur is de huid soms verkoold. Er is geen capillary refill en het gebied dat derdegraads verbrand is, is ongevoelig.
Een brandwond is in principe altijd pijnlijk, omdat rondom het derdegraads gebied altijd tweede- en eerstegraads verbranding aanwezig is.
- Een vierdegraads brandwond heeft ook verbranding van de onder de huid liggende weefsels, zoals spieren, pezen en botten.
Indien een groot oppervlak tweede- of derdegraads verbrand is bestaat er het risico op het optreden van hypovolemische schok als gevolg van vochtverlies door de blaren. Daarnaast is er groot infectiegevaar. Het testen van de capillary refill of het gevoel in ernstige brandwonden is in principe niet voor de eerstehulpverlener weggelegd.
Inschatten van het verbrande gebied
Bij tweede- en derdegraads verbrandingen is het van belang de oppervlakte van het verbande gebied in te schatten. Hiervoor zijn diverse methoden beschikbaar, zoals de 'Regel van negen'. Een handige vuistregel is dat de hand van het slachtoffer met gesloten vingers 1 procent van zijn lichaamsoppervlak vertegenwoordigd.
Zie ook: de regel van negen.
Handelen
Eerste stappen
Niet hollen, maar rollen!
Indien het slachtoffer nog in brand staat, dient het eerst geblust te worden. Denk hierbij aan je eigen veiligheid! Gebruik een branddeken of rol het slachtoffer over de grond en druk de vlammen uit met een niet-brandbaar stuk kleding.
Eerst water, de rest komt later!
Ongeacht het type brandwond, koelen is de allereerste en meest belangrijke stap bij de behandeling van brandwonden. Koelen voorkomt verergering van de brandwond. Koelen gebeurt bij voorkeur met lauw-warm stromend kraanwater, maar indien dat niet voorhanden is is iedere vorm van water, ook slootwater, geoorloofd. Er wordt tenminste 10 tot 15 minuten gekoeld, waarbij de tijd geobserveerd wordt. Het water waarmee gekoeld wordt mag niet te koud zijn, omdat dit het koelen onprettig maakt, en het risico op onderkoeling van het slachtoffer vergroot. Met name bij kinderen en bejaarden dient men extra alert hierop te zijn. Daarnaast leidt koelen met te koud water of ijs tot verminderde warmteafgifte uit de huid en weefsels en kan de brandwond veregeren.[1] Koelen is zinvol tot 3 uur na het ontstaan van de brandwonden.[1] Verwijder alle sieraden rond vingers, polsen, enkels en de nek om bij eventuele zwelling afknelling van het lichaamsdeel te voorkomen.
Indien er sprake is van grote, ernstige brandwonden wordt tijdens het koelen al professionele hulp ingeschakeld.
Na het koelen wordt de afweging gemaakt of de brandwond door de eerstehulpverlener zelf behandeld kan worden, of dat deze door een arts gezien moet worden. Doorverwijzing naar een arts is noodzakelijk in de volgende gevallen:
- Alle derdegraads verbrandingen
- De oppervlakte van de verbrande huid is meer dan 9% 2e of 3e graads (zie regel van negen)
- Luchtwegverbrandingen (waarschuw 112!)
- Verbranding door een electriciteitsletsel of bliksem
- Chemische verbrandingen
- Brandwonden over functionele gebieden (gelaat, handen, genitaliën, gewrichten)
- Circulaire brandwonden aan hals, borstkas en ledematen
- Brandwonden bij kinderen of bejaarden
Wondbehandeling
Eerstegraads brandwonden behoeven, behalve koelen, geen verdere behandeling. Ze kunnen nog enige dagen pijnlijk zijn, maar genezen snel en zonder littekenvorming.
Bij tweede- en derdegraadsbrandwonden is de huid doorgaans niet meer intact of bestaat het risico dat blaren kapot gaan, waardoor er een infectierisico bestaat. De brandwonden worden zo schoon mogelijk afgedekt, bij voorkeur met een steriel metallinegaas. Dit bevat een speciale laag waardoor het niet aan de wond blijft plakken en bij verbandwisselingen dus schade zou veroorzaken. Er zijn ook speciale kompressen die een koelende gel bevatten en daarmee de pijn verminderen, zoals WaterJel® of Burnshield®. Vooraf koelen met water is altijd essentieel. Het wordt afgeraden om Burnshield bij grote oppervlakken langer dan 30 minuten te gebruiken omdat hierdoor onderkoeling kan ontstaan en de wondgenezing negatief beïnvloed wordt. Deze kompressen kunnen in tegenstelling tot brandzalf zonder probleem gebruikt worden, ook wanneer het slachtoffer nog door een arts gezien moet worden. Deze gazen of kompressen kunnen met een hydrofiele zwachtel losjes worden vastgelegd. Bij grote oppervlakten kan men een schoon laken gebruiken.
Verwijder alle sieraden rond vingers, polsen, enkels en de nek om bij eventuele zwelling afknelling van het lichaamsdeel te voorkomen.
Niet doen bij brandwonden
Brandblaren mogen nooit worden doorgeprikt! Dit geeft een verhoogd risico op infectie. Een brandwond waarbij de bovenste huidlaag verdwenen is, zoals bij tweede- en derdegraadsbrandwonden geven een verhoogt risico op infectie omdat dit een goede voedingsbodem vormt voor bacteriën. Brandzalf geeft ook een verhoogde kans op infectie en maakt beoordeling van de wond door een arts lastig. Kleding die verbranding vast zit in de wond mag niet verwijderd worden door de eerstehulpverlener, dit is erg pijnlijk en kan ernstige schade aan de huid veroorzaken. Indien de brandwonden door heet water veroorzaakt zijn, verwijder dan wel zo snel mogelijk de kleding om de inwerking van de hitte te beperken en koelen mogelijk te maken.
Smeer nooit tandpasta op een brandwond. Dit beperkt de inwerking van de hitte niet en kan de schade verergeren.
Verbranding van de luchtwegen (inhalatietrauma)
Houdt er bij slachtoffers die hete lucht of rook hebben ingeademd altijd rekening mee dat er ook een verbranding van de luchtwegen aanwezig kan zijn, het zogenaamde inhalatietrauma. Denk hier bij aan slachtoffers die uit een brandend huis of auto komen, of die in contact zijn geweest met een explosie of steekvlam. Luchtwegverbrandingen presenteren zich onder andere door: ademhalingsproblemen, roetsporen en verschroeiing van haren rond neus, mond en wenkbrauwen en een hese stem of gierende ademhaling. Een verbranding van de luchtwegen is een spoedgeval omdat door zwelling van de slijmvliezen een luchtwegbelemmering kan ontstaan.
Het inademen van rook en hete gassen kan ook een bedreiging vormen voor de ademhaling. In rook zitten veel giftige gassen, waaronder koolstofmonoxide waardoor het zuurstoftransport in het bloed aangedaan kan zijn.
- Koelen met lauw stromend water, tenminste 10-15 minuten (pas op voor onderkoeling)
- Indien nodig alarmeren hulpdiensten
- Wond bedekken met Metallinegaas of een ander niet-verklevend gaas
- Laat blaren altijd intact!
- Gebruik eventueel WaterJel® of Burnshield®
- Maak een inschatting aan de hand van de oppervlakte en diepte of de wond door een arts gezien moet worden
Zie ook de Regel van negen.
| Let op: |
|---|
| Eerst water, de rest komt later! |
Meer informatie over brandwonden
Brandwondenstichting: http://www.brandwonden.nl/page/834
Inhoud
Overicht Eerste Hulp bij brandwonden
| Verbranding door hitte | Inwerking chemische stof | Bevriezing | |
|---|---|---|---|
| Situatie | Er is contact geweest met vuur, een hete vloeistof of een heet voorwerp |
Er is contact geweest met een chemische vloeistof | Een deel van de huid is bevroren geraakt |
| Verschijnselen | Pijn Rode huid Blaren Beige/Witte huid Verkoolde Huid |
Pijn Verkleuring van de huid Blaren |
Pijn Witte huid Blaren met bruin vocht Vertraagde Capillary Refill Zwarte huid |
| Conclusie | Brandwond | Chemische Brandwond | Bevriezingswond |
| Handelen | Koelen 10-15 minuten Oppervlakte en gradatie? Professionele hulp? Steriel afdekken |
Denk aan veiligheid! Spoelen 10-15 minuten Oppervlakte en gradatie? Professionele hulp? Steriel afdekken |
Passief opwarmen Oppervlakte en gradatie? Professionele hulp? Steriel afdekken |
| Opmerkingen | Denk aan shock! | Denk aan stoornissen in de vitale functies! | Denk aan onderkoeling! |
Achtergrond informatie: Energie van een hittebron
De schade bij brandwonden ontstaat in feite doordat de temperatuur van de hittebron afkoelt tot lichaamstemperatuur. Deze afkoeling gaat gepaard met de afgifte van energie in de vorm van warmte. Deze energie is dermate groot dat er weefselschade optreedt.Met energie is ook te verklaren waarom men kan verbranden door zonlicht, maar niet door het licht van een gloeilamp. Het spectrum van zonlicht omvat alle zichtbare kleuren en infrarood en ultraviolet licht, een gloeilamp mist het ultraviolet licht. Bij licht geldt, hoe kleiner de golflengte, hoe meer energie. Ultraviolet heeft een lage golflengte, dus relatief veel energie. Bij langdurige blootstelling aan dit licht, zal er zoveel energie aan het lichaam worden afgegeven dat er weefselschade optreedt en men dus verbrandt. Als men licht neemt met een nog kleinere golflengte, men spreekt dan al snel over radioactieve straling, kunnen er acuut ernstige brandwonden optreden.
Bij verbranding door hete vloeistoffen is de intrinsieke warmte of energie essentieel. Zo kan men verklaren waarom een verbranding van kokend water veel ernstiger is dan een verbranding met hete olie. Van belang voor het berekenen van vrijgekomen energie of warmte (Q) van een vloeistof moet men de hoeveelheid of massa (m) vloeistof weten, de temperatuurdaling (∆T) en de soortelijke warmte (c) van de vloeistof.
De energie valt dan met de volgende formule uit te rekenen:
Q=∆T·m·c
Als men nu 100 ml kokend water heeft, dan geldt:
c=4.18·103 J/kgK; ∆T=63,0 K; m=0,0998 kg.
De afgegeven energie bij een brandwond is dan:
Q=39,5·103 J.
Voor ∆T is 63 graden genomen omdat water in temperatuur afneemt van 100°C naar 37°C; dat is een afname van 63°C. De intrinsieke waarde voor hete olijfolie kan men op een gelijke manier berekenen. 100 ml olijfolie geeft dan de volgende waarden:
c=1,65·103 J/KgK; ∆T=128 K; m=0,0920 kg.
Er is hierbij vanuit gegaan dat olie om in te bakken een temperatuur van ongeveer 165°C heeft. De energie die door een dergelijke hoeveelheid olijfolie wordt afgegeven is:
Q=19.4·103 J
Dat is dus beduidend minder dan een gelijke hoeveelheid water. Ondanks dat olie vaak heter is dan water, zal een verbranding met olie minder ernstig zijn dan water, omdat de energie die afgegeven wordt minder is. Als men een verbranding met kokende olie heeft, zal de verbranding echter wel ernstiger zijn dan met kokend water, omdat de olie dan een temperatuur van 298°C heeft.
Overname uit: VAG/EHBO 2006-2007