Flauwte

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Concept. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?

De flauwte, flauwvallen of wegraking' komt regelmatig voor en is een bekend beeld waar eerstehulpverleners regelmatig mee te maken hebben. Er is sprake van kortdurend bewustzijnsverlies als gevolg van verminderde doorbloeding van de hersenen, waarbij men niet meer kan blijven staan en waarbij binnen korte tijd spontaan herstel optreedt. Bijna de helft van de mensen maakt in hun leven wel eens een flauwte door, waarbij het grootste deel plaatsvindt in de jeugd.

In de medische terminologie wordt vaak gebruik gemaakt van de termen collaps, wegraking of syncope. Deze termen zijn echter niet altijd uitwisselbaar met flauwte en er kan gemakkelijk spraakverwarring optreden. De medische term die de lading het beste dekt is vasovagale collaps of reflex syncope, ofwel een kortdurend verlies van het bewustzijn als gevolg van een tijdelijke onvoldoende aanvoer van bloed (en dus van zuurstof) naar de hersenen, waarbij spontaan herstel binnen korte tijd optreedt.

Oorzaken van een flauwte

Een flauwte wordt veroorzaakt door een kortdurend zuurstoftekort in de hersenen als gevolg van een verminderde aanvoer van bloed naar de hersenen. Dit kan vele oorzaken hebben, die bij een 'gewone' flauwte meestal onschuldig zijn. Vaak treedt een flauwte op als gevolg van een schrikreactie, angst of emotie, zoals het zien van een ongeval, een idool of bij het zien van bloed. Hierbij raakt parasympatische zenuwstelsel (via de nervus vagus, een zenuw) overactief en het wordt sympatische zenuwstelsel geremd. Het parasympatische zenuwstelsel zorgt voor het vertragen van de hartfrequentie (bradycardie), waardoor de bloeddruk (plotseling) daalt en de hersenen minder bloed aangevoerd krijgen. Daarnaast kan lang staan in dezelfde houding zorgen voor verwijding van de aders in de benen doordat de spierpomp functie afneemt. Dit wordt vaak gezien bij militairen die lang in dezelfde houding staan in een erehaag. Zeker wanneer er sprake is van warm weer is de kans op het optreden van een flauwte dan groter. De prikkeling van het parasypatische zenuwstelsel geeft ook meestal ook bleekheid, zweten en misselijkheid gezien voorafgaand aan het daadwerkelijke verlies van het bewustzijn.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht leidt hyperventilatie in gezonde mensen niet tot het optreden van een flauwte. (Proefschrift Thijs, 2008) Wel wordt hyperventilatie vaak gezien in combinatie met een flauwte, omdat zij eenzelfde uitlokkende factor kunnen hebben.

Flauwte bij snel opstaan

Bij ouderen en mensen die bepaalde medicatie gebruiken kan ook een flauwte optreden als gevolg van orthostatische hypotensie. Dat betekent dat er bij snel opstaan of overeind komen een plotselinge daling van de bloeddruk optreedt. Hypotensie betekent: te lage bloeddruk. Normaal gesproken wordt deze bloeddrukdaling direct opgevangen door de baroreflex. De baroreflex komt tot stand doordat receptoren (sensoren) in de bloedvaten meten dat de bloeddruk daalt. Deze receptoren geven aan het hart een prikkel om de hartfrequentie te versnellen en daarmee de bloeddruk op peil te houden. Blijft deze reflex om wat voor reden dan ook uit, dan zal de bloeddruk tijdelijk verder dalen en verliest het slachtoffer als gevolg van verminderde aanvoer van bloed naar de hersenen kortdurend het bewustzijn. Deze reflex kan onder andere verstoord zijn door veranderingen in de zenuwen, zoals bij hoger wordende leeftijd, suikerziekte of door gebruik van medicijnen (bètablokkers die onder andere bij hoge bloeddruk worden voorgeschreven). Ook wanneer er een tekort aan circulerend volume is, zoals bij uitdroging of shock kan orthostatische hypotensie optreden.

Andere oorzaken van kortdurend bewustzijnsverlies

Er zijn echter meer mogelijke oorzaken die een (tijdelijk) bewustzijnsverlies kunnen veroorzaken, of hier sterk op lijken. Het is niet altijd mogelijk om precies te achterhalen wat er gebeurd is en wat de oorzaak van het bewustzijnsverlies is geweest. Mogelijke oorzaken van kortdurend bewustzijnsverlies zijn onder andere

• Een hartritmestoornis die het hart (tijdelijk) belemmert om voldoende bloed rond te pompen om de bloeddruk op peil te houden. Het bewustzijnsverlies treedt plotseling op en het slachtoffer voelt deze niet aankomen.
• Een epileptische aanval, het slachtoffer is buiten bewustzijn en heeft trekkingen, soms is er tongbeet en urineverlies. Soms voelt het slachtoffer de aanval aankomen of slaakt hij vooraf een gil. Het duurt vaak wat langer voordat het slachtoffer weer spontaan bijkomt, er is vaak een periode van bewusteloosheid gevolgd door verwardheid.
• Hittecollaps: door extreme vaatverwijding vasodilatatie veroorzaakt door warmte krijgen de hersenen onvoldoende bloedtoevoer en treedt een flauwte op.

Voor de bovenstaande aandoeningen is, in tegenstelling tot een 'normale' flauwte, vaak wel professionele hulp nodig.

Symptomen en klachten

Het belangrijkste symptoom van de flauwte is het kortdurende bewustzijnsverlies, dat zich bij plat liggen op de grond spontaan herstelt. Voordat het bewustzijnsverlies optreedt zijn er echter vaak al veranderingen aan het slachtoffer merkbaar, ook wel 'dreigende flauwte' genoemd. Het slachtoffer voelt een flauwte vrijwel altijd aankomen. Is dat niet het geval, dan kan er sprake zijn van een andere (ernstige) oorzaak van het bewustzijnsverlies, zoals hierboven beschreven. Plotseling bewustzijnsverlies zonder verschijnselen vooraf past niet bij een gewone flauwte.

Dreigene flauwte

Bij een dreigende flauwte voelt het slachtoffer zich vaak al niet zo lekker, voelt zich slap, krijgt het koud of juist warm en begint te transpireren. De huid wordt bleek en klam. Het slachtoffer voelt zich duizelig of licht in het hoofd en ziet soms zwarte vlekken. Soms worden geluiden als ver weg waar genomen en kan het slachtoffer onscherp zien. Vaak zoeken mensen alvast een stoel op of gaan tegen een muur leunen. Vaak geeuwen slachtoffers flink. In een enkel geval worden hartkloppingen gevoeld. Dat kan wat zeggen over de oorzaak, maar dat hoeft niet.

Symptomen van een dreigende flauwte:

• Duizeligheid of licht in het hoofd
• Bleekheid van de huid, soms wat grauw gelaat
• Hevig zweten
• Misselijkheid, soms braken
• Zwakte in de benen, niet kunnen blijven staan
• Trage hartslag

Daadwerkelijke flauwte

Op het moment dat het slachtoffer daadwerkelijk het bewustzijn verliest is er sprake van een flauwte. Het slachtoffer wordt slap en zakt in elkaar. De spieren zijn slap. Soms draait het slachtoffer even met de ogen en de ogen blijven vaak geopend. In een enkel geval worden kortdurend wat (enkelzijdige) trekkingen waargenomen. Het slachtoffer ziet bleek, heeft een koude klamme huid. Vaak komt het slachtoffer snel weer bij bewustzijn zodra hij plat op de grond ligt, de toevoer van bloed naar de hersenen wordt dan weer hersteld. Soms is het nodig om het slachtoffer aan te spreken en voorzichtig te schudden. Het slachtoffer reageert in principe op schudden. Het slachtoffer wil vaak zo snel mogelijk weer recht op gaan zitten, laat hem echter even plat liggen anders treedt opnieuw een flauwte op.

Bij een flauwte wordt in principe geen tongbeet, langdurige trekkingen aan armen of benen of urine verlies gezien. Een slachtoffer van met een flauwte loopt in principe niet blauw aan (cyanose).

Symptomen van een flauwte:

• Bewustzijnsverlies dat zich snel herstelt bij plat liggen
• Reageren op aanspreken of schudden aan de schouders
• Bleekheid, zweten

Handelen

Essentieel is om na te gaan of er sprake is van een flauwte, of dat er een ernstigere oorzaak is voor het bewustzijnsverlies. Controleer altijd zorgvuldig de vitale functies en vraag SAMPLE uit. Goed vragen naar de verschijnselen voorafgaand aan het bewustzijnsverlies kan aanwijzingen geven voor de oorzaak. Bij jongeren zal er meestal sprake zijn van een flauwte, terwijl bij ouderen er ook andere oorzaken kunnen zijn voor het bewustzijnsverlies, zoals hartritmestoornissen.

Dreigende flauwte

Indien er sprake is van een 'dreigende flauwte' dan is het zaak om te voorkomen dat het slachtoffer daadwerkelijk het bewustzijn verliest. Het meest effectief is om het slachtoffer te laten zitten of plat neer te leggen, zodat de doorbloeding van de hersenen verbetert wordt. Eventueel kan men de benen bij het liggende slachtoffer wat omhoog brengen, zodat het bloed uit de benen naar de hersenen wordt gestuwd. Daarnaast kan het slachtoffer geïnstrueerd worden om de beenspieren aan te spannen, waardoor de bloeddruk verbetert doordat bloed vanuit de benen naar de centrale circulatie wordt geperst en een flauwte vaak voorkomen kan worden. Een andere mogelijkheid is om het slachtoffer op de grond laten zitten met het hoofd tussen de knieën en dan het slachtoffer het hoofd omhoog te laten brengen terwijl je lichte tegendruk tegen het achterhoofd van het slachtoffer geeft. De opgebouwde druk zorgt voor een betere doorbloeding van de hersenen. Deze handeling is mogelijk niet geheel zonder gevaar, in theorie kan de drukverhoging leiden tot het optreden van een hersenbloeding. Gebruik deze handeling niet bij ouderen.

Handelen bij een dreigende flauwte:

• Laat het slachtoffer zitten of liggen
• Laat het slachtoffer de benen kruisen en de bovenbeen spieren aanspannen

Wanneer men verwacht in een situatie te komen waarin men vaker een flauwte heeft gehad, kan het drinken van 1-3 glazen water voorkomen dat een flauwte optreedt. Door het drinken van water stijgt de bloeddruk wordt het sympathische zenuwstelsel geactiveerd en treedt minder snel een flauwte op.

Flauwte

Bij een daadwerkelijke flauwte is het slachtoffer (kortdurend) bewusteloos en moet hij plat neergelegd worden met zijn benen omhoog, waardoor het bloed dat in de benen is 'opgeslagen' naar de hersenen wordt gestuwd. In de meeste gevallen komt het slachtoffer binnen enkele seconden en maximaal binnen 1 minuut weer bij nadat hij op de grond gelegd is. Laat het slachtoffer ongeveer 10 minuten plat op de grond, want als het slachtoffer te snel rechtop zit of staat, kan de flauwte opnieuw optreden. Het slachtoffer mag wat water drinken, mits goed bij bewustzijn en hij de beker zelf kan vasthouden. Na 10 minuten kan het slachtoffer voorzichtig opstaan. Leg uit dat een flauwte in principe onschuldig is. Soms is het goed om het slachtoffer nog wat zoets te laten eten en drinken.

Handelen bij een flauwte:

• Leg het slachtoffer plat op de grond, eventueel met de benen iets omhoog
• Spreek het slachtoffer aan en schud voorzichtig aan de schouders
• Controleer de vitale functies
• Indien het slachtoffer niet snel bij bewustzijn komt, geen normale ademhaling heeft (start reanimatie!) of langdurig ritmische trekkingen vertoont, waarschuw dan professionele hulp via 112

Probeer na te gaan waarom de flauwte is opgetreden. Een aantal punten kan uitgevraag worden:

• Wat gebeurde er voorafgaand aan het daadwerkelijk verliezen van het bewustzijn? Was er een uitlokkende factor en waren er verschijnselen van een dreigende flauwte?
• Zijn er symmetrische trekkingen, tongbeet of urine incontinentie geweest (epilepsie)? Waren er hartkloppingen, pijn op de borst of een licht gevoel in het hoofd (hartinfarct of hartritmestoornissen)?
• Heeft het slachtoffer goed gegeten en voldoende gedronken? Is er alcohol of drugsgebruik in het spel?

Inhoud

Externe links

• http://www.ntvg.nl/publicatie/Het-voorkómen-van-flauwvallen-door-naalden-bloed - Artikel uit het NTvG over technieken om flauwvallen te voorkomen.
• http://brain.oxfordjournals.org/content/132/10/2630.long - Artikel in Brain over de oorzaken en symptomen bij flauwvallen (Engelstalig).
• Syncope Trust And Reflex anoxic Seizures

Bronvermelding

Op deze pagina wordt gebruik gemaakt van de volgende bronnen: