| Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Concept. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee? |
| Snelle Eerste Hulp tips? |
| ehbo.nl Botbreuk en ontwrichting |
Botbreuken, botletsels of fracturen zijn beschadigingen van het bot of skelet. Botbreuken kunnen ontstaan door direct geweld op het bot, zoals een harde klap tegen het scheenbeen, of door indirect geweld, zoals bij een val op gestrekte arm, waarbij het sleutelbeen het zwakste bot in de schakel is en breekt. Daarnaast maken we nog onderscheid tussen open en gesloten botbreuken. Bij een gesloten botbreuk blijft de huid intact en treedt er pijn, zwelling en bloeduitstorting op. Bij een open botbreuk is er een wond ontstaan doordat de scherpe uiteinden van het bot door de huid zijn gegaan. Soms is er alleen een wond, soms steekt het bot nog door de huid heen. Hierbij kan dan ook veel schade aan omringend weefsel en structuren worden aangericht. Een open botbreuk brengt een groot infectierisico met zich mee omdat er een open verbinding met de buitenwereld bestaat en ziektekiemen in de wond kunnen komen.
Botbreuken van de pols, hand en vingers komen het meest frequent voor, gevolgd door breuken van het onderbeen. Bij ouderen worden als gevolg van botontkalking (osteoporose) het meest breuken van de pols en heup gezien. Een bijzonder type botbreuk is de vermoeidheidsbreuk of stressfractuur, waarbij een bot door overmatige belasting spontaan breekt. Een bekende stressfractuur is de marsfractuur, waarbij een van de middenvoetsbeentjes gebroken is door het lopen van lange afstanden.
Het onderscheid tussen botbreuken en ontwrichtingen is buiten het ziekenhuis soms lastig te maken, net als het onderscheid tussen verstuikingen en botbreuken. Bij twijfel gaat de eerstehulpverlener uit van een botbreuk en verwijst hij het slachtoffer naar een arts voor verder onderzoek.
Symptomen en klachten
De meeste botbreuken zijn eenvoudig te herkennen en kunnen aan de hand van het ongevalsmechanisme al verwacht worden. Er is altijd pijn en vaak is er sprake van een abnormale stand of abnormale beweeglijkheid van het aangedane lichaamsdeel. Ter plaatse van de botbreuk en in het gebied rondom de botbreuk is er zwelling en soms ook een bloeduitstorting. De zwelling kan in de loop van de tijd toenemen, ringen en sierraden moeten daarom worden afgenomen. Soms is er geknars van bot te horen, als de uiteinden van de breuk langs elkaar bewegen. Indien er geen standsafwijking is en men twijfelt aan het bestaan van een botbreuk kan men voorzichtig asdrukpijn testen, waarbij het bot bij twee uiteinden (meestal gewrichten) wordt gepakt en voorzichtig de twee helften naar elkaar toe worden gedrukt. Indien dit pijn geeft is er sprake van asdrukpijn, wat redelijk specifiek is voor een botbreuk.
In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt zijn botten zeer goed doorbloed, zowel in het bot zelf als in het beenmerg. Dit betekent dat bij een botbreuk een forse bloeding kan optreden, zeker in de grotere botten. Hierdoor kan als gevolg van (inwendig bloedverlies) een shock optreden, terwijl aan de buitenzijde van het lichaam geen bloeding te zien is. Een botbreuk van het bovenbeen kan bijvoorbeeld al 1,5 liter bloedverlies geven!
Afhankelijk van de locatie van de botbreuk kunnen scherpe botsplinters omliggende structuren beschadigen, met bijvoorbeeld een klaplong, letsel van de lever of milt als gevolg van gebroken ribben.
De een scherpe botpunt kan echter ook door de huid prikken en zodoende een open wond veroorzaken, de zogenaamde open botbreuk of open fractuur. Dit is een speciale categorie botbreuken (en huidverwondingen) omdat er behalve een standsafwijking ook een groot infectiegevaar is doordat de beschermende werking van de huid verstoord is en ziektekiemen direct toegang hebben tot het bot. Een ontsteking in het bot is moeilijk te behandelen en kan in het ergste geval leiden tot het afzetten van een ledemaat.
Ook kan door de botbreuk en de standsafwijking de bloedvoorziening in het aangedane lichaamsdeel in gevaar komen. Hierbij wordt het lichaamsdeel bleek, koud en is de capillary refill verminderd. Dit is altijd een reden om snel medische hulp te zoeken. Zeldzamer is het optreden van een vetembolie, waarbij er door de botbreuk vetdeeltjes uit het beenmerg in de bloedsomloop terecht komen en een longembolie of herseninfarct veroorzaken.
In de praktijk is het vaak lastig om definitief de diagnose te stellen. Een röntgenfoto in het ziekenhuis zal dan ook uitsluitsel geven. Men gaat in principe uit van een botbreuk, tot het tegendeel bewezen is.
| Lichaamsdeel | Bloedverlies | Zie ook: |
|---|---|---|
| Bovenarm | 100-800ml | Gebroken bovenarm |
| Onderarm | 50-400ml | Gebroken onderarm |
| Bekken | 500-5000ml | Bekkenletsel |
| Bovenbeen | 300-2000ml | Gebroken bovenbeen |
| Onderbeen | 100-1000ml | Gebroken onderbeen |
Eerste Hulp bij botbreuken
De algemene principes bij de behandeling van botbreuken door eerstehulpverleners zijn als volgt:
- Pas eventueel de (R)ICE-regel toe
- Geef steun en rust aan de botbreuk
- Verwijder ringen en andere sierraden van het aangedane lichaamsdeel
- Koel de plaats van de botbreuk 10-15 minuten met stromend water of een coldpack
- Stabiliseer de botbreuk indien mogelijk, voorkom onnodige beweging
- Indien er sprake is van een open botbreuk, dek dan de wond af met een snelverband en kleefpleister (zie afdekken open botbreuk
- Ben bij botbreuken van grote botten bedacht op shock
Veel voorkomende botbreuken
- Gebroken heup
- Gebroken pols
- Gebroken enkel
- Gebroken sleutelbeen
- Zie ook het overzicht van Letsels van het bewegingsapparaat