12
bewerkingen
Wijzigingen
geen bewerkingssamenvatting
{{Status|
|mainauthor= [[Pim]]
|coauthor= [[Heleen]]|controller= HB
|supervisor= [[Pim]]
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Beginner/Gevorderd]]
Onder de '''vitale functies''' worden de belangrijkste functies in het lichaam verstaan die essentieel zijn voor behoud van het leven. Stoornissen in de vitale functies leiden per definitie in lange of korte tijd tot het intreden van de dood. Een stoornis in één van de vitale functies zal leiden tot stoornissen in één of meerdere andere vitale functies. Centraal rondom in de vitale functies staat het de opname in en transport van [[zuurstof]] in het [[bloed]] en de afvoer van [[koolstofdioxide]]. De controle van de vitale functies is en een essentieel onderdeel van de '''[[ABCDE-methodiek]]'''.
Stoornissen in de vitale functies leiden tot acute en levensbedreigende verstoring van de balans in het lichaam tussen de aanvoer van [[zuurstof]] en de afvoer van [[koolstofdioxide]] (koolzuur). Indien er een verstoring optreedt in een van de vitale functies komt ofwel de opname of uitscheiding van deze gassen ([[gaswisseling]], [[ventilatie]], [[oxygenatie]]) in gevaar, ofwel het transport komt stil te liggen doordat het bloed niet langer wordt rondgepompt.
In de Eerste Hulp wordt meestal gesproken over drie vitale functies, namelijk: het [[bewustzijn]], de [[ademhaling]] en de [[bloedsomloop]] (circulatie). Deze samenhang tussen deze functies is essentieel om te kunnen functioneren. Valt een van de functies uit of treedt hierin een stoornis op, dan zullen de andere functies daaronder lijden.
* Zo zal bijvoorbeeld bij het wegvallen van de bloedsomloop (circulatie) bij een [[hartstilstand]] op korte termijn leiden tot verlies van het [[bewustzijn]] omdat er geen [[zuurstof]]rijk bloed meer naar de hersenen wordt aangevoerd, gevolgd het dichtvallen van de [[luchtweg]] als gevolg van het bewustzijnsverlies en het stoppen van de [[ademhaling]] door een afgesloten [[luchtweg]] en wegvallen van de [[ademprikkel]].
* [[Bewustzijnsverlies]] leidt tot verslapping van de spieren waardoor de [[luchtweg]] dichtvalt en een volledige belemmering van de luchtweg het onmogelijk maakt te ademen, er wordt geen zuurstof meer opgenomen omdat er geen [[ademhaling]] meer is. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en het bloed is opgebruikt, ontstaat [[zuurstoftekort]] waardoor het hart stopt en de circulatie wegvalt.* Bij een [[ademstilstand]], bijvoorbeeld door een volledige [[luchtwegbelemmering]], treedt er direct snel zuurstoftekort op, immers kan er geen zuurstof meer worden opgenomen aangevoerd naar de longen omdat er geen ademhaling is. Als gevolg van het [[zuurstoftekort]] zal het slachtoffer vrij snel het [[bewustzijn]] verliezen. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en in het bloed is opgebruikt zal ook het hart door [[zuurstoftekort]] stil komen te staan. Daarnaast wordt [[koolstofdioxide]] niet meer afgevoerd.
Er zijn echter nog twee onderdelen die we (indirect) tot de vitale functies kunnen rekenen, namelijk de vrije [[luchtweg]] en de lichaamstemperatuur. De vrije luchtweg is noodzakelijk om een goede ademhaling mogelijk te maken, indien de luchtweg [[luchtwegbelemmering|geblokkeerd]] raakt door een vreemd voorwerp dan komen hierdoor de ademhaling, het bewustzijn en de circulatie in de problemen. Ook temperatuur kan gerekend worden tot de vitale functies. Overmatige stijging of daling van de lichaamstemperatuur, [[oververhitting]] of [[onderkoeling]] leidt tot uitval van de vitale functies.
===Parameters van de ademhaling===
====Ademfrequentie====
De ademfrequentie beschrijft het aantal keren dat in minuut een volledige ademcyclus wordt doorlopen: de tijd om 1x in en uit te ademen (in- en expiratie). De ademfrequentie wordt uitgedrukt in ademhalingen per minuut. Voor een volwassene is 12-16 ademhalingen per minuut een normale waarde. Bij kinderen liggen die waarden hoger, als gevolg van kleiner longvolume ten opzichte van het lichaamsoppervlak. De inademing duurt langer korten dan de uitademing, ongeveer in een verhouding van 1:2, bij kinderen ligt deze verhouding ongeveer 1:1,5.
* Een normale ademhaling wordt [[normopneu]] genoemd.
|}
====Ademvolume/Teugvolume====Het ademvolume of teugvolume beschrijft de hoeveelheid lucht die per inademing (inspiratie) de mond passeert. Aan de hand van het teugvolume en de ademfrequentie kan men het ademminuutvolume berekenen, ofwel, de totale hoeveelheid lucht die geinspireerd geïnspireerd wordt. De tijdsduur van een inademing is bij gezonde mensen altijd langer korter dan de uitademing.
* Te diepe ademteugen worden Een te hoog ademminuutvolume wordt [[hyperventilatie]] genoemd.* Te ondiepe ademteugen of oppervlakkige ademteugen worden Een te laag ademminuutvolume wordt [[hypoventilatie]] genoemd.* Het ademminuutvolume is het aantal ademhalingen per minuut keer vermenigvuldigd met het ademvolume.
====Adempatronen====
De ademhaling volgt een bepaald patroon dat wordt aangepast aan de zuurstofbehoefte in het lichaam. Normaal gesproken zal een volwassene in rust ongeveer 12 keer per minuut ademen met een ademvolume van ongeveer 500ml per keer. De tijd tussen iedere ademhaling is ongeveer normaal en de verhouding tussen in- en uitademing is 1:2:1.
Er zijn echter ook afwijkende adempatronen waarbij het ademvolume en ademfrequentie gestoord zijn, vaak als gevolg van problemen in het [[ademcentrum]] in hersenen of de hersenstam.
* [[Cheyne-Stokes ademhaling]]: de ademfrequentie en diepte wisselt en er zijn periodes dat er niet geademd wordt ([[apneu]]).
* [[Kussmaul ademhaling]]: de ademhaling is snel en diep, zoals soms bij een [[hyperglycaemie]] of [[diabetische ketoacidose]] gezien wordt.* [[Gasping]]: ziet eruit als het happen naar lucht, dit is geen effectieve ademhaling en kan gezien worden bij iemand die stervende is. Bij slachtoffers met een circulatiestoornis wordt gasping frequent gezien.
====Zuurstofsaturatie en weefselkleur====
De [[zuurstofsaturatie]] beschrijft het percentage van de [[hemoglobine]]moleculen in het bloed dat is verzadigd met zuurstof. Dit wordt uitgedrukt in een percentage. De normale waarde hiervan is 95-99%.
De saturatie kan bepaald worden met een [[saturatiemeter]], ookwel ook wel pulseoxymeter genoemd. Ook kan in het laboratorium de saturatie met speciale apparaatuur bepaald worden bij afname van een arterieel bloedgas.
Daarnaast is het mogelijk om een globale inschatting te maken van de saturatie door de kleur van de slijmvliezen te observeren.
* Systolische druk (of bovendruk): de maximale druk in het slagader aan het einde van de uitdrijvingsfase van het hart.
* Diastolische druk (of onderdruk): de minimale druk in de slagader aan het einde van de rustfase van het hart, voordat de nieuwe uitdrijvingsfase begint.
* Mean arterial pressure (MAP): een gewogen gemiddelde van de systolische druk en de diastolische druk. De MAP is als volgt te berekenen: (systolische druk + 2 x diastolische druk)/3 Voor een volwassene is een normale bloeddruk 120/80 mmHg, waarbij de eerste waarde de systolische bloedruk is (bovendruk) en de tweede waarde de diastolische druk (onderdruk). De bloeddruk wordt gemeten in millimeters kwik(mmHg).
De bloeddruk is een lastig te interpreteren waarde en heeft voor de eerstehulpverlener geen meerwaarde in het veld. Omdat er veel variatie is in bloeddruk, bijvoorbeeld door een te hoge bloeddruk ([[hypertensie]]) zegt een normale waarde op straat weinig, immers kan iemand normaal een bloeddruk hebben van 190/120 mmHg, terwijl je op straat een bloeddruk meet van 110/70 mmHg meet. Het slachtoffer kan met een ogenschijnlijk normale bloeddruk toch al in [[shock]] zijn.
* Intacte [[zenuwen]] en [[hersenen]] en een normaal functioneren van de hersenen
Het bewustzijnsnivea bewustzijnsniveau wordt gecontroleerd in [[Disability]] en kan worden ingedeeld doormiddel van de [[AVPU]] score, een versimpelde versie van de [[Glasgow Coma Scale]] ofwel [[Glasgow Coma Scale|EMV]]. AVPU is een korte en snelle methode om het bewustzijn aan te geven. Deze methode gebruikt men in principe ook bij de benadering van een slachtoffer volgens de [[ABCDE-methodiek]]. Het bewustzijn is gestoord als het slachtoffer niet Alert reageert.
===Parameters van het bewustzijn===
====Glasgow Coma Scale====
De [[Glasgow Coma Scale]] afgekort als GCS is een meer uitgebreide methode om het bewustzijn aan de hand van drie factoren te scoren, zodat het mogelijk wordt om veranderingen in het [[bewustzijn]] te vervolgen en bij bepaalde scores actie te ondernemen. De GCS wordt vaak afgekort als EMV-score, waarmee de losse onderdelen worden aangegeven. De score wordt bepaald door het toedienen van een prikkel, eerst door aanspreken, dan door aanraken en het toedienen van een pijnprikkel. De reactie op de toegediende prikkel wordt geschoord op drie punten: de reactie met de ogen (Eyes of E), de reactie met de ledematen (Motoriek Motor of M) en de verbale reactie (Verbal of V) op de prikkel. Ieder afzonderlijk onderdeel kent een vast aantal punten, die samen de CGS score vormen:
Beste reactie van de:
|}
De scores op de losse items worden bij elkaar opgeteld en vormen samen de GCS-score(maximale score 15 en minimale score 3). Soms worden de items ook los opgeschreven als EMV-score, zodat men weet op welke items er wat gescoord is. Dat ziet er uit als E2-M3-V3. Een lagere totaal GCS-score betekent een diepere bewusteloosheid en dus over het algemeen een slechtere toestand van het slachtoffer. Een GCS van langer dan 8 punten of lager betekent dat het slachtoffer diep bewusteloos is, dit kan voor professionele hulpverleners een reden zijn om het slachtoffer te [[intuberen]].
===Controle van het bewustzijn===