Hoofd- en hersenletsel: verschil tussen versies

Uit Eerste Hulp Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
[gecontroleerde versie][kwaliteitsversie]
(Nieuwe pagina aangemaakt met 'De bescherming van het centraal zenuwstelsel De schedel De hersenen worden omsloten door een beschermend omhulsel: De schedel. De schedel is opgebouwd uit de aangezich...')
 
 
(27 tussenliggende versies door 3 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
De bescherming van het centraal
+
{{Status|
zenuwstelsel
+
|mainauthor= [[Pim]]
De schedel
+
|coauthor= [[]]
De hersenen worden omsloten door een beschermend omhulsel: De schedel. De schedel is opgebouwd
+
|controller= HB
uit de aangezichtsschedel en het schedeldak. Het schedeldak bestaat uit acht gewelfde
+
|supervisor= [[Pim]]
schedelbeenderen die met elkaar verbonden zijn door middel van schedelnaden. Deze schedelnaden
+
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Gevorderd]]
zijn bekleed met bindweefsel, kleine bloedvaten, lymfevaten en dunne zenuwvezels. De
+
|status= [[Handleiding#Status|Gecontroleerd]]
schedelbeenderen kunnen ten opzichte van elkaar bewegen. Op zijn beurt wordt de schedel aan de
+
}}
buitenkant weer beschermd door een spierlaag, vet, huid en haren. Dit zijn de eerste schokbrekers; de
+
 
haren vormen tevens een isolatielaag(je) bij hitte en kou.
+
 
Hersenvliezen
+
{{LinkBox1|
De volgende beschermlaag is die van de meningen ofwel hersenvliezen. Hersenvliezen, maar ook de
+
|LinkCategorie= Algemeen
ruggenmergvliezen zijn onderdeel van het bindweefselsysteem. Aan de binnenkant van het schedeldak
+
|LinktitleOK= Hersenletsel en bewusteloosheid
liggen drie lagen hersenvliezen. Het buitenste vlies, de dura mater, is vrij dik en stevig, het harde
+
|LinkOK= http://www.ehbo.nl/tips/hersenletsel-bewusteloosheid/
hersenvlies. Het is de voering van het cranium. Het middelste vlies is de arachnoïdea, het
+
|LinktitleRK=
spinnenwebvlies. De pia mater of het zachte hersenvlies, sluit aan op de hersenschors en vormt het
+
|LinkRK=
binnenste vlies. Tussen de lagen bevindt zich liquor cerebrospinalis (hersenvocht) wat functioneert als
+
}}
stootkussen. Tevens bevinden zich tussen de hersenvliezen arteriën en venen.
+
 
Figuur 7.2 Hersenvliezen
+
 
1. Schedel
+
'''Hoofd- en hersenletsel''', ook wel '''[[trauma capitis]]''' genoemd, omvat alle letsels en verwondingen aan het hoofd, de schedel en de hersenen als gevolg van een trauma tegen het hoofd. Hersenletsel betekent schade aan de hersenen en omliggende structuren binnen de schedel als gevolg van een ongeval, door ziekte of een aangeboren afwijking. Op deze pagina wordt het traumatische schedelhersenletsel besproken, letsels aan de hersenen en/of schedel als gevolg van een ongeval of [[hoogenergetisch trauma]].
2. Dura mater
+
De niet traumatische hersenletsels worden besproken op de pagina's: [[niet-traumatisch hersenletsel]]. Bij [[hoofdwonden]] dient men altijd bedacht te zijn op het bestaan van hersenletsel.
3. Arachnoïdea
+
 
4. Pia mater
+
Veel gebruikte termen rondom hoofd- en hersenletsel zijn:
5. Epidurale ruimte (slagaders)
+
* '''Trauma capitis''': alle verwondingen en letsels aan het hoofd, schedel en hersenen.
6. Subdurale ruimte (aders)
+
* '''Hersenschudding''' of '''commotio cerebri'''
7. Subarachnoïdale ruimte (liquor
+
* '''Hersenkneuzing''' of '''contusio cerebri'''
en grote slagaders)
+
 
8. Cortex (hersenweefsel)
+
===Inleiding===
Ruggenmerg
+
Het hoofd is een kwetsbaar deel van ons lichaam en hersenletsels komen veelvuldig voor in het dagelijks leven als gevolg van ongevallen in het verkeer, thuis, op het werk en tijdens sport. Hersenletsel kan leiden tot ernstige invaliditeit en overlijden en het is dan ook zaak dit tijdig te herkennen en adequaat Eerste Hulp te verlenen.
De bescherming van het ruggenmerg gebeurt op dezelfde wijze als bij de hersenen: bot,
+
 
ruggenmergvliezen (een voortzetting van de hersenvliezen) en liquor. In eerste instantie wordt het
+
Bij een ongeval kan er schade optreden direct aan de hersenen, dat primair hersenletsel genoemd wordt. De hersenen zijn omgeven door diverse structuren, zoals de schedel, de hersenvliezen en bloedvaten. Afhankelijk van het ongeval kan er ook secundaire schade ontstaan als gevolg van letsels aan deze structuren, zoals door een bloeding of zwelling van het hersenweefsel. Door de schade die is ontstaan aan de hersenen en de omliggende structuren kan er drukopbouw binnen de schedel plaatsvinden waardoor meer (secundaire) schade wordt veroorzaakt. Al deze ontwikkelingen hebben zuurstoftekort in het hersenweefsel tot gevolg, waarbij onherstelbare schade kan ontstaan.
ruggenmerg beschermd door het bot van de wervelkolom, vervolgens door drie lagen
+
 
ruggenmergvliezen met tussen de lagen de liquor. Als extra bufferzone heeft het ruggenmerg nog een
+
Vroeger werd het primaire hersenletsel ingedeeld als de hersenschudding (commotio cerebri) of de hersenkneuzing (contusio cerebri). Tegenwoordig wordt hiervoor het onderscheid tussen het licht traumatisch schedelhersenletsel (LTSHL) of matig-ernstig schedelhersenletsel (MESHL) gebruikt. Bij LTSHL is de schade vaak beperkt en is herstel goed mogelijk. MESHL betreft ernstige schade aan het hersenweefsel, waarbij soms onherstelbare schade is opgetreden.
laag vet en bindweefsel tussen het beenvlies van de wervels en de dura mater.
+
 
5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 109
+
Behalve schade aan de hersenen kan er ook schade optreden aan de omliggende structuren, zoals het schuren van de bloedvaten. Afhankelijk van welke vaten bloeden kan er sprake zijn van een slagaderlijk [[epiduraal hematoom]] of een aderlijk [[subduraal hematoom]]. Het [[epiduraal hematoom]] komt vaak samen voor met een [[schedelbasis fractuur]] en wordt gerekend tot de ernstige hersenletsels.
Traumatisch schedelhersenletsel
+
<br><br>
Ongevallen zijn bij mensen onder de 45 jaar de belangrijkste doodsoorzaak. Bovendien zijn
+
 
traumatische letsels van de hersenen en het ruggenmerg een belangrijke oorzaak van invaliditeit bij
 
mensen die bij ongevallen betrokken waren. De meeste ongevallen vinden plaats in het verkeer, maar
 
ook zijn sport, geweld, bezigheden thuis of op het werk belangrijke oorzaken. Letsels aan het hoofd
 
kunnen beperkt blijven tot de schedel (schedeltrauma) of tijdelijk functieverlies van de hersenen geven,
 
daarbij is bewusteloosheid het belangrijkste verschijnsel (commotio en contusio cerebri). Er kan blijvend
 
lokaal of diffuus letsel ontstaan. Het is belangrijk te beseffen dat de primaire hersenschade verergerd
 
kan worden door tal van complicaties, zoals hypoxie, hypotensie, epidurale en subdurale hematomen,
 
oedeem en epilepsie, ook wel secundair hersenletsel genoemd. Ook kan ruggenmergschade
 
voorkomen worden door altijd bedacht te zijn op wervelletsel.
 
Pathofysiologie
 
Hersenletsel kan ingedeeld worden in primair en secundair letsel. Primair letsel is schade aan de
 
hersenen door de klap zelf. Secundair letsel kan volgen op primaire schade, dit kan onder andere een
 
bloeding of hersenoedeem zijn, wat de hersenen verder in de verdrukking kan brengen. Nog juist vitale
 
hersendelen kunnen zo avitaal raken. De oorzaak hiervan is meestal een periode van hypoxie of
 
hypotensie.
 
Primair schedel hersenletsel kan worden ingedeeld in licht, matig en ernstig. Licht traumatisch schedel
 
hersenletsel (LTSHL) werd eerder hersenschudding (commotio cerebri) genoemd. De oorzaak voor licht
 
traumatisch schedelhersenletsel is een roterende schudbeweging van de hersenen die een
 
wijdverspreide beschadiging van de hersenen geeft. De schade bestaat vaak uit bloedingen en
 
scheurtjes in de witte stof.
 
Matig ernstig schedelhersenletsel (MESHL) is beter bekend als hersenkneuzing (contusio cerebri). Bij
 
MESHL is er vaak sprake van coup-contre coup letsel. Het coupletsel is lokale schade op de plaats van
 
de klap, door indeuking van de schedel op die plaats zal er schade ontstaan aan het onderliggende
 
weefsel. Het contre-coup letsel ontstaat aan de tegenovergestelde kant van de hersenen. De hersenen
 
reageren als een bal op de klap, en schieten door tegen de andere kant van de schedel aan, wat
 
schade geeft. Het contre-coup letsel is vaak ernstiger dan het coupletsel.
 
Symptomen en klachten
 
Licht traumatisch schedelhersenletsel (LTSHL)
 
Het slachtoffer raakt na het ongeval kortdurend bewusteloos, dit kan enkele seconden tot maximaal 15
 
minuten duren. Als het slachtoffer bij komt zal deze maximaal 1 uur posttraumatische amnesie (PTA)
 
hebben. Dit is een vorm van geheugenverlies gekenmerkt door inprentingsstoornissen. Het slachtoffer
 
zal steeds vragen wat er is gebeurd en waar hij is, terwijl op deze vragen al meerdere keren is
 
geantwoord. Blijf in dit geval geduldig en beantwoord alle vragen van het slachtoffer. Ook is er vaak
 
sprake van retrograde amnesie aanwezig, dit wil zeggen dat het slachtoffer niet meer weet wat er vlak
 
voor het ongeluk is gebeurd. Misselijkheid, braken en hoofdpijn zijn klachten die ook kunnen
 
voorkomen.
 
Matig ernstig en ernstig schedelhersenletsel (MESHL en ESHL)
 
Indien de bewusteloosheid langer dan 15 minuten of de posttraumatische amnesie langer dan 1 uur
 
duurt is er sprake van matig ernstig schedelhersenletsel. De kans op complicaties of secundair
 
hersenletsel is groter dan bij LTSHL. Het is dan ook van belang dat het slachtoffer met een MESHL
 
wordt vervoerd naar het ziekenhuis.
 
Overzichtstabel
 
LTSHL (M)ESHL
 
duur van bewusteloosheid korter dan 15 minuten
 
duur van PTA korter dan 60 minuten
 
duur van bewusteloosheid langer dan 15 minuten
 
duur van PTA langer dan 60 minuten
 
5BOSA2 – Vaardigheden 110 Acute Geneeskunde
 
Epiduraal hematoom
 
Pathofysiologie
 
Een epiduraal hematoom ontstaat door een arteriële bloeding tussen het schedeldak en de dura mater
 
door een verscheuring van de meningiale arteriën. De oorzaak is meestal een pariëtotemporale
 
schedelfractuur met een bloeding van de arteria meningia media (ook wel de ‘bromfietsarterie’
 
genoemd). Omdat het een slagader betreft, is het een hevige bloeding met acuut levensgevaar.
 
Symptomen
 
Meestal is men bij het ontstaan van het hematoom nog kortdurend bewusteloos door het initiële letsel,
 
maar bij 30% ontstaat klinische achteruitgang (bewustzijnsdaling en insulten) na een interval met helder
 
bewustzijn (‘they talk and die‘). Aan de kant van het hematoom kan de pupil wijd en lichtstijf worden.
 
Ook kan er aan de contralaterale zijde verlamming van de lichaamshelft optreden. Bij verdere toename
 
van verplaatsing van hersenweefsel en inklemming kan de patiënt overlijden. Het epiduraal hematoom
 
wordt vaak samen gezien met een schedel(basis)fractuur, ben dus bij een schedelbasisfractuur ook
 
bedacht op de aanwezigheid van een epidurale of subdurale bloeding.
 
Handelen
 
Hoewel het epiduraal hematoom maar bij 1-3% van de in het ziekenhuis opgenomen patiënten met
 
hersenletsel voorkomt, van wie bij 50% de schedel gebroken is, moet elke patiënt met een schedelbreuk
 
minstens 24 uur klinisch worden geobserveerd, vanwege het gevaar op complicaties.
 
Daarom is het noodzakelijk om 112 te bellen en de vitale functies te blijven controleren en zonodig veilig
 
te stellen. Indien er een helm wordt gedragen, mag deze niet verwijderd worden als het niet echt nodig
 
is, vanwege de verhoogde kans op nekwervelletsel. Bij het benaderen van een slachtoffer met een
 
verdenking op een epiduraal hematoom dient men de wervelkolom niet onnodig te manipuleren.
 
Het epiduraal hematoom wordt uitgevraagd in het protocol bij Disability 1. Na het vaststellen van het
 
epiduraal hematoom gaat men uiteraard, indien het slachtoffer bij bewustzijn is, verder met het protocol.
 
5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 111
 
Schedelbasisfractuur
 
Pathofysiologie
 
De schedelbasis is een vrij stevig en relatief moeilijk te breken bot, dat zich onder de hersenen bevindt.
 
Fracturen zijn dan ook een teken van een hoogenergetisch ongevalsmechanisme en gaan meestal
 
gepaard met ernstig letsel van het hersenweefsel. Door de schedelbasis lopen tal van bloedvaten en
 
zenuwen die kunnen beschadigen als er een fractuur optreedt. Hierdoor gaat een schedelbasisfractuur
 
vaak samen met een epiduraal hematoom. Ben er bij een schedelbasisfractuur altijd op bedacht dat
 
schedel(basis)fracturen vaak samengaan met bloedingen in de schedel en andere hersenletsels.
 
Symptomen
 
Bij een fractuur van de voorste schedelbasis kan bloed en liquorvloed via de neus optreden en kan een
 
brilhematoom ontstaan. Fracturen van de middelste schedelbasis kunnen leiden tot bloed en liquorvloed
 
via het oor, een hematotympanum (bloed achter het trommelvlies), en een aangezichtsparese door een
 
laesie van de n. facialis in het rotsbeen. Tevens kan hierbij een hematoom bij het mastoïd ontstaan, dat
 
zichtbaar is achter het oor (battle sign). De hematomen kunnen ook pas enkele uren na het trauma
 
zichtbaar worden.
 
Ook kan er sprake zijn van onrust, misselijkheid en braken of bewusteloosheid. Deze
 
bewustzijnsstoornis kan van korte duur zijn, maar kan ook pas na enige tijd optreden. Coma, wijd en
 
lichtstijve pupil(len) en Cheyne-Stokes-ademhaling kunnen ook voorkomen. Cheyne-Stokes-ademhaling
 
is een afwisselend diepe ademhaling met tussenpozen van vrijwel volkomen ademstilstand.
 
Figuur 7.3: Brilhematoom
 
Handelen
 
Bel 112 en laat het slachtoffer plat liggen en blijf de vitale functies controleren. Bij bloed- en liquorverlies
 
via het oor hoeft niet steriel afgedekt te worden, omdat zich in de gehoorgang bloedstolsels vormen die
 
het afsluiten. Verdere verwondingen kunnen voorzichtig afgedekt worden. Er mag niet gemanipuleerd
 
worden met het hoofd daar er sprake kan zijn van begeleidend wervelletsel; de halswervelkolom dient
 
beschermd te worden. Dit kan manueel door het hoofd met twee handen aan beide zijden vast te (laten)
 
houden.
 
De schedelbasisfractuur wordt ontdekt in het protocol bij Disability 1, waar men vaststelt dat er liquor of
 
bloed uit neus of oren komt. Na het vaststellen van de schedelbasisfractuur wordt een ambulance
 
gebeld en gaat men uiteraard, indien het slachtoffer bij bewustzijn is, verder met het protocol.
 
Bij coma handelen volgens het comaprotocol.
 
5BOSA2 – Vaardigheden 112 Acute Geneeskunde
 
Subduraal hematoom
 
Pathofysiologie
 
Een subduraal hematoom is gelokaliseerd tussen de dura mater en de arachnoïdea. In het algemeen is
 
er sprake van een veneuze bloeding door verscheuring van venen die aan het oppervlak van het
 
hersenparenchym lopen. Er wordt aangenomen dat er altijd een schedeltrauma aan vooraf is gegaan, al
 
was het maar het stoten van het hoofd tegen een kastje of iets dergelijks. Lang niet altijd is er dan ook
 
sprake van een schedelfractuur. De klachten kunnen acuut ontstaan (bij ernstige letsels) of geleidelijk
 
(sub-acuut door een trivialer ongevalsmechanisme), en kunnen het gevolg zijn van het hematoom zelf,
 
maar ook van de ontstekingsreactie die volgt op de bloeding. Anders dan bij een epiduraal hematoom is
 
er vaak een bijkomende contusie van het hersenparenchym. Het is deze hersencontusie die uiteindelijk
 
de prognose bepaald. Net als bij het epiduraal hematoom kan verplaatsing van hersenweefsel ontstaan
 
en inklemming. Door de kneuzing en het oedeem is het positieve effect van een ontlastende operatie
 
geringer dan bij een epiduraal hematoom.
 
Symptomen
 
Er kan sprake zijn van een wisselend bewustzijn, slaperigheid of cognitieve veranderingen. Ook kan er
 
door de contusie sprake zijn van coma en kan aan de kant van het hematoom de pupil wijd en lichtstijf
 
worden en aan de contralaterale zijde verlamming van de lichaamshelft optreden.
 
Bij plotselinge achteruitgang van neurologische of cognitieve functies bij ouderen moet altijd aan een
 
subduraal hematoom gedacht worden, zeker bij het gebruik van bloedverdunnende medicijnen. Het
 
ongeval is dan in sommige gevallen al meer dan een dag eerder voorgevallen. Het klassieke voorbeeld
 
van een sub-acuut subduraal hematoom is de bejaarde die het hoofd aan een kastje heeft gestoten
 
(minimaal trauma) en in de loop van de dag of enkele dagen steeds suffer wordt.
 
Handelen
 
Het subduraal hematoom wordt uitgevraagd in het protocol bij Disability 1. Na het vaststellen van het
 
subduraal hematoom belt men direct 112 en gaat men uiteraard, indien het slachtoffer bij bewustzijn is,
 
verder met het protocol. Het is van groot belang om de vitale functies te blijven controleren en deze
 
veilig te stellen. Indien het slachtoffer in coma raakt, start dan met het protocol voor slachtoffers buiten
 
bewustzijn.
 
Houdt er bij trauma altijd rekening mee dat er meerdere hersenletsels aanwezig kunnen zijn en dat er
 
een verhoogd risico is op schedel en wervelletsel.
 
5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 113
 
Overzicht symptomen traumatisch
 
schedelhersenletsel
 
De onderstaande indeling geeft een overzicht van symptomen die gezien kunnen worden bij
 
traumatisch schedelhersenletsel. Deze indeling kan een handvat geven bij het herkennen van
 
schedelhersenletsels en inschakelen van professionele hulp.
 
 
Men dient bedacht te zijn op schedelhersenletsel indien:
 
Men dient bedacht te zijn op schedelhersenletsel indien:
· Na het doormaken van een hoogenergetisch trauma (HET)
+
· Na het doormaken van een [[hoogenergetisch trauma]]
· Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer (trauma capitis)
+
· Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer ([[trauma capitis]])
 
· Bij wonden of hematomen in nek of op het hoofd (actief zoeken!)
 
· Bij wonden of hematomen in nek of op het hoofd (actief zoeken!)
· Bij bewusteloosheid na een ongeval
+
· Bij [[bewusteloosheid]] na een ongeval
· Bij gebruik van bloedverdunners (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ook
+
· Bij gebruik van [[bloedverdunners]] (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ook na een klein trauma)
na een minimaal trauma)
+
· Verwardheid, vergeetachtigheid, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomen
· Verwardheid, amnesie, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomen
+
Bij schedelhersenletsels moet men altijd bedacht zijn op de mogelijke aanwezigheid van [[wervelletsel]] en [[dwarslaesie]].
Een slachtoffer die mogelijk schedelhersenletsel heeft, kan vele symptomen hebben.
+
 
Enkele niet specifieke symptomen:
+
===Klachten en symptomen===
· Misselijkheid en braken
+
Na een ongeval waarbij een klap tegen het hoofd is gekomen raakt een slachtoffer vaak bewusteloos. Afhankelijk van de duur van de bewusteloosheid spreekt men over LTSHL of MESHL. Bij LTSHL is het slachtoffer korter dan 15 minuten bewusteloos, bij MESHL langer dan 15 minuten. Dit onderscheid is echter arbitrair en niet echt relevant voor de eerstehulpverlener, omdat men in de praktijk niet gaat wachten tot een slachtoffer weer aanspreekbaar is. Ook bij bloedingen in het hoofd kan bewusteloosheid optreden. Op straat is het niet mogelijk onderscheid te maken.
· Hoofdpijn
+
 
· Bleek zien
+
Behalve stoornissen in het bewustzijn is er vaak ook sprake van irritatie, traagheid, sufheid en moeheid. Het slachtoffer kan misselijk zijn en zelfs braken, soms veroorzaakt door een verhoogde druk in de [[schedel]].
· Duizeligheid
+
 
Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:
+
Bij vrijwel alle hersenletsels kan er sprake zijn van [[amnesie]] oftewel vergeetachtigheid. Post traumatische [[amnesie]] (vergeetachtigheid na het ongeval) kenmerkt zich door inprentingsstoornissen, het slachtoffer weet niet wat er gebeurt is en zal blijven vragen waar hij is, wie jij bent en wat er gebeurt is. Soms kan het slachoffer zich ook niet herinneren wat hij aan het doen was voor het ongeval, of wat hij die dag voor het ongeval nog meer gedaan heeft. Dat wordt retrograde [[amnesie]] genoemd. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel zal de [[amnesie]] langer duren en ernstiger zijn.
· Bewustzijnstoornissen en veranderingen in bewustzijn (let op de duur)
+
 
· Sufheid en traagheid
+
==Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel==
· Posttraumatische amnesie (let op de duur)
+
Hersenletsels geven vele klachten en symptomen, met als belangrijkste een verandering in het bewustzijn. Sommige symptomen zijn specifiek voor hersenletsel, ze worden hoofdzakelijk bij deze groep gezien. Er zijn ook minder specifieke symptomen die bij hersenletsel optreden, zoals misselijkheid en braken, die ook bij buikgriep gezien worden. Sommige symptomen zijn niet heel specifiek, maar maken wel dat men sterk aan hersenletsel denkt.
· Retrograde amnesie
+
· Onrust, irritatie en verwardheid
+
====Enkele niet specifieke symptomen:====
· Dof gevoel of tintelingen
+
* Misselijkheid en braken
Dan zijn er nog symptomen die een sterk vermoeden kunnen geven op secundair letsel of een acute
+
* [[Hoofdpijn]]
bloeding in de schedel. Indien er een van deze alarmsymptomen aanwezig is dan moet er zo snel
+
* Bleke huid
mogelijk professionele hulp ingeschakeld worden.
+
* Duizeligheid
· Pupilafwijkingen (met name anisocorie, zie afbeelding)
+
 
· Battle-sign
+
====Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:====
· Brilhematoom
+
* [[Bewustzijnstoornissen]] en veranderingen in [[bewustzijn]] (let op de duur)
· Liquor of bloed uit de neus of een van de oren van het slachtoffer
+
* Sufheid en traagheid
· Uitvalsverschijnselen
+
* Posttraumatische [[amnesie]] (let op de duur)
· Bewusteloosheid
+
* Retrograde [[amnesie]]
Algemeen handelen bij traumatische
+
* Onrust, irritatie en verwardheid
schedelhersenletsels
+
* Dof gevoel of tintelingen (denk ook aan [[wervelletsel]]!)
De vitale functies (ABC) zijn van levensbelang voor de patiënten met een probleem in de Disability.
+
 
Immers, secundair hersenletsel is het gevolg van hypoxie of hypotensie. Het ABC dient dus als eerste te
+
====Alarmsymptomen voor schedelhersenletsel====
worden gecontroleerd, zoals beschreven in het protocol DRS. ABCDE. Wees er altijd op bedacht dat
+
Er zijn enkele symptomen die met name bij hersenletsel gezien worden, zogenaamde alarmsymptomen. Indien deze gevonden worden moet men er als eerstehulpverlener van uit gaan dat er ook een grote kans op wervelletsel is.
een bewusteloos slachtoffer na een trauma wervelletsels aan cervicale, thoracale of lumbale
+
* Pupilafwijkingen ([[anisocorie]]:verschil in pupilgrootte)
wervelkolom kan hebben. Onnodig manoeuvreren van een bewusteloos slachtoffer dient dan ook ten
+
* [[Battle-sign]]
alle tijden voorkomen te worden.
+
* [[Brilhematoom]]
Het is van belang goed na te gaan of het slachtoffer bloedverdunners gebruikt. Gebruik van
+
* [[Hersenvocht]] of bloed uit de neus of een van de oren van het slachtoffer
antistollingsmedicatie komt, kan het risico op intracraniële bloedingen bij ouderen sterk verhogen. Een
+
* [[Uitvalsverschijnselen]]
trauma aan het hoofd in combinatie met gebruik van bloedverdunners is altijd een reden om iemand
+
* [[Bewusteloosheid]]
door te verwijzen naar de spoedeisende hulp. Tevens hebben ouderen vanwege degeneratie van de
+
 
ankervenen in het hoofd een verhoogd risico op intracraniele bloedingen na een trauma.
+
==Algemeen handelen bij traumatische schedelhersenletsels==
Figuur : Pupillen.
+
Schedelhersenletsels zijn een categorie ernstige letsels, die kunnen varieren van een 'eenvoudige' hersenschudding (LTSHL) tot zeer ernstige letsels waarbij in korte tijd achteruitgang optreedt met overlijden als gevolg. Het inschatten van de ernst van het hersenletsel is lastig, zeker voor de eerstehulpverlener die in een drukke omgeving zijn werk moet uitoefenen. Hier uit komt voort dat de eerstehulpverlener doorgaans geen risico neemt en van het ergste uit gaat. Deze pagina geeft enkele handvatten om een inschatting te maken, maar bij het geringste vermoeden op schedelhersenletsel, hoe licht ook, wordt altijd een arts gewaarschuwd of worden de [[112|hulpdiensten]] ingeschakeld.
Boven: Myosis
+
 
Midden: Mydriasis
+
De vitale functies kunnen als gevolg van hersenletsel ernstig gestoord raken, de benadering volgens de [[ABCDE-methodiek]] zorgt voor een gestructureerde benadering. Hersenletsel kan het [[ademcentrum]] in de [[hersenen]] beschadigen, de [[luchtweg]] bedreigen door [[bewusteloosheid]] en diverse reflexen in gevaar brengen. Omgekeerd kunnen stoornissen in andere [[vitale functies]] zoals de [[ademhaling]] en [[circulatie]] leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor een zuurstoftekort optreedt en de hersenfuncties in gevaar komen. Daarom is het van belang om de vitale functies regelmatig te controleren en waar mogelijk stoornissen te behandelen om verergering van het hersenletsel te voorkomen.
Onder: Anisocorie (assymetrie).
+
 
5BOSA2 – Vaardigheden 114 Acute Geneeskunde
+
Een aantal factoren verhogen het risico op (ernstig) schedelhersenletsel of maken het lastiger om de inschatting correct te maken. Gebruik van bloedverdunners geeft een groter risico op het ontstaan van bloedingen, ook bij relatief kleine trauma aan het hoofd. Dit is een reden om iemand laagdrempelig door een arts te laten zien, ook al zijn er niet direct symptomen. Gebruik van alcohol en drugs maakt het lastiger om goed de klachten uit te vragen en ook zullen symptomen minder duidelijk zijn. Ook dit is een reden om professionele hulp in te schakelen.
Het is van belang dat een slachtoffer met hersenletsel goed geobserveerd wordt, zodat complicaties
+
 
zoals bloedingen tijdig worden opgemerkt. Let hierbij ook op de pupillen en de mate van reactie van het
+
Nadat iemand een trauma aan het hoofd heeft doorgemaakt is goede observatie van belang. Immers, soms duurt het enige tijd voordat er klachten optreden en het slachtoffer verslechterd. Probeer vast te leggen wat de verandering van symptomen in de tijd is, of de reacties veranderen en welke symptomen er bij komen. Soms treden de alarmsymptomen pas na een tijdje op en is er in eerste instantie alleen sprake van wat niet-specifieke klachten. Realiseer je dat kortdurende bewusteloosheid niet altijd wordt opgemerkt, waardoor het letsel mee lijkt te vallen, terwijl er later toch verslechtering optreedt.
slachtoffer. De mate van bewustzijn kan worden gedefinieerd als alert, somnolent (het slachtoffer slaapt
+
 
makkelijk in, maar reageert bij aanspreken), soporeus (alleen reactie op schudden) of comateus. Een
+
Bij bewusteloosheid zorgt men voor een vrije luchtweg, bij voorkeur door gebruik van de [[chinlift]] zonder de nek te kantelen, er is immers risico op wervelletsel. Om die reden wordt bij voorkeur de [[stabiele zijligging]] niet uitgevoerd, tenzij het slachtoffer alleen gelaten moet worden. Het draaien van het slachtoffer gebeurt bij voorkeur met gebruik van de [[logg-roll]]. Denk aan het voorkomen van [[onderkoeling]], dek een slachtoffer af met een deken.
eenvoudigere manier van indelen is volgens de AVPU schaal: Alert, reagerend op Verbale stimulatie,
+
 
reagerend op Pijn of Unresponsive. Tevens kan de Glasgow Coma Scale (ook wel EMV-score genoemd)
+
[[Categorie:Trauma]]
gebruikt worden om de mate van bewustzijnsdaling te bepalen, deze wordt elders in het hoofdstuk
+
[[Categorie:Hoofd-_en_hersenletsel]]
besproken.
 
Leg het slachtoffer plat neer. Inden het slachtoffer bewusteloos is, blijf dan de chinlift vasthouden,
 
zonder hierbij de nek te manipuleren. De stabiele zijligging is gecontra-indiceerd omdat er een kans is
 
op wervelletsel. Alleen als de patiënt gaat braken moet ter preventie van aspiratie zeer voorzichtig de
 
stabiele zijligging worden toegepast, men moet dan bij voorkeur met meerdere hulpverleners zijn en de
 
patiënt als een boomstam omrollen, het zogenaamde log-rolling. De log-roll is een methode om met 4 of
 
meer hulpverleners een slachtoffer zo stabiel mogelijk te draaien, waarbij manipulatie van de
 
wervelkolom wordt vermeden. Dit valt echter buiten dit blokboek, daar het een handeling is die veel
 
training vergt.
 
Zorg verder dat het slachtoffer niet afkoelt en stel het slachtoffer gerust. Blijf regelmatig de vitale functies
 
controleren.
 
Overzicht handelen bij het vermoeden op
 
schedelhersenletsel
 
Men dient zich te realiseren dat schedelhersenletsels een zeer divers en gemend beeld kunnen geven,
 
dat niet altijd gemakkelijk te herkennen is. Het is van groot belang zich te realiseren dat niet alle
 
symptomen direct optreden of op de voorgrond staan en dat ze pas later optreden. Denk hierbij aan een
 
slachtoffer dat hard op het hoofd is gevallen en bij aantreffen wat misselijk is, hoofdpijn heeft en niet
 
meer precies weet waar hij is. Na enige tijd kunnen er alsnog alarmsymptomen optreden, zoals verschil
 
in pupilgrootte en een Battle sign. Alarmsymptomen of specifieke symptomen hoeven dus niet direct
 
aanwezig te zijn.
 
Een slachtoffer met niet-specifieke symptomen, kortdurend bewustzijnsverlies en/of kortdurende
 
amnesie dient naar de huisarts of de spoedeisende hulp worden gebracht.
 
Soms treed bewustzijnsverlies niet op of was deze zo kort dat deze niet werd opgemerkt, maar zijn er
 
wel sterke aanwijzingen voor schedelhersenletsel zoals sufheid, traagheid en hoofdpijn. In dat geval
 
dient het slachtoffer ook door een arts worden gezien.
 
Indien een slachtoffer langdurig bewusteloos is of langdurig amnesie heeft met eventueel nietspecifieke
 
klachten, neem dan het zekere voor het onzekere en bel 112. Als er alarmsymptomen zijn
 
dient er altijd 112 gebeld te worden.
 
Is het slachtoffer bewusteloos, blijf dan ABC controleren (denk aan de chinlift!) en voorkom onderkoeling
 
van het slachtoffer. Zorg ervoor dat het slachtoffer zo min mogelijk bewogen wordt.
 
Bij een slachtoffer dat bij bewustzijn is, moet ABC gecontroleerd blijven worden. Ga tevens na of het
 
slachtoffer geen ander letsel heeft. Voorkom onderkoeling van het slachtoffer en zorg ervoor dat het
 
slachtoffer zo min mogelijk beweegt. Het slachtoffer kan het beste liggend vervoerd worden of wachten
 
op de komst van professionele hulp.
 
Een slachtoffer met LTSHL dient altijd door een arts gezien te worden. Voor een slachtoffer met MESHL
 
dient met spoed professionele hulp te worden ingeschakeld.
 
Op straat zal het onderscheid tussen de diverse typen hersenletsel lastig te maken zijn. Het verdient de
 
aanbeveling om ieder slachtoffer dat een trauma aan het hoofd heeft gehad en niet direct klachten heeft
 
enige tijd te observeren, om tijdig secundair hersenletsel te onderkennen en te (laten) behandelen. Bij
 
ongevallen worden veel bijkomende letsels gezien, zoals wervelletsels en andere ernstige
 
verwondingen, die door een verminderd bewustzijn van het slachtoffer gemakkelijk gemist kunnen
 
worden. Bij twijfel, bel dan altijd 112!
 

Huidige versie van 6 dec 2012 om 16:03

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Gevorderd / Paginastatus: Gecontroleerd. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding.

Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?


Snelle Eerste Hulp tips?
ehbo.nl
Hersenletsel en bewusteloosheid


Hoofd- en hersenletsel, ook wel trauma capitis genoemd, omvat alle letsels en verwondingen aan het hoofd, de schedel en de hersenen als gevolg van een trauma tegen het hoofd. Hersenletsel betekent schade aan de hersenen en omliggende structuren binnen de schedel als gevolg van een ongeval, door ziekte of een aangeboren afwijking. Op deze pagina wordt het traumatische schedelhersenletsel besproken, letsels aan de hersenen en/of schedel als gevolg van een ongeval of hoogenergetisch trauma. De niet traumatische hersenletsels worden besproken op de pagina's: niet-traumatisch hersenletsel. Bij hoofdwonden dient men altijd bedacht te zijn op het bestaan van hersenletsel.

Veel gebruikte termen rondom hoofd- en hersenletsel zijn:

  • Trauma capitis: alle verwondingen en letsels aan het hoofd, schedel en hersenen.
  • Hersenschudding of commotio cerebri
  • Hersenkneuzing of contusio cerebri

Inleiding

Het hoofd is een kwetsbaar deel van ons lichaam en hersenletsels komen veelvuldig voor in het dagelijks leven als gevolg van ongevallen in het verkeer, thuis, op het werk en tijdens sport. Hersenletsel kan leiden tot ernstige invaliditeit en overlijden en het is dan ook zaak dit tijdig te herkennen en adequaat Eerste Hulp te verlenen.

Bij een ongeval kan er schade optreden direct aan de hersenen, dat primair hersenletsel genoemd wordt. De hersenen zijn omgeven door diverse structuren, zoals de schedel, de hersenvliezen en bloedvaten. Afhankelijk van het ongeval kan er ook secundaire schade ontstaan als gevolg van letsels aan deze structuren, zoals door een bloeding of zwelling van het hersenweefsel. Door de schade die is ontstaan aan de hersenen en de omliggende structuren kan er drukopbouw binnen de schedel plaatsvinden waardoor meer (secundaire) schade wordt veroorzaakt. Al deze ontwikkelingen hebben zuurstoftekort in het hersenweefsel tot gevolg, waarbij onherstelbare schade kan ontstaan.

Vroeger werd het primaire hersenletsel ingedeeld als de hersenschudding (commotio cerebri) of de hersenkneuzing (contusio cerebri). Tegenwoordig wordt hiervoor het onderscheid tussen het licht traumatisch schedelhersenletsel (LTSHL) of matig-ernstig schedelhersenletsel (MESHL) gebruikt. Bij LTSHL is de schade vaak beperkt en is herstel goed mogelijk. MESHL betreft ernstige schade aan het hersenweefsel, waarbij soms onherstelbare schade is opgetreden.

Behalve schade aan de hersenen kan er ook schade optreden aan de omliggende structuren, zoals het schuren van de bloedvaten. Afhankelijk van welke vaten bloeden kan er sprake zijn van een slagaderlijk epiduraal hematoom of een aderlijk subduraal hematoom. Het epiduraal hematoom komt vaak samen voor met een schedelbasis fractuur en wordt gerekend tot de ernstige hersenletsels.

Men dient bedacht te zijn op schedelhersenletsel indien: · Na het doormaken van een hoogenergetisch trauma · Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer (trauma capitis) · Bij wonden of hematomen in nek of op het hoofd (actief zoeken!) · Bij bewusteloosheid na een ongeval · Bij gebruik van bloedverdunners (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ook na een klein trauma) · Verwardheid, vergeetachtigheid, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomen Bij schedelhersenletsels moet men altijd bedacht zijn op de mogelijke aanwezigheid van wervelletsel en dwarslaesie.

Klachten en symptomen

Na een ongeval waarbij een klap tegen het hoofd is gekomen raakt een slachtoffer vaak bewusteloos. Afhankelijk van de duur van de bewusteloosheid spreekt men over LTSHL of MESHL. Bij LTSHL is het slachtoffer korter dan 15 minuten bewusteloos, bij MESHL langer dan 15 minuten. Dit onderscheid is echter arbitrair en niet echt relevant voor de eerstehulpverlener, omdat men in de praktijk niet gaat wachten tot een slachtoffer weer aanspreekbaar is. Ook bij bloedingen in het hoofd kan bewusteloosheid optreden. Op straat is het niet mogelijk onderscheid te maken.

Behalve stoornissen in het bewustzijn is er vaak ook sprake van irritatie, traagheid, sufheid en moeheid. Het slachtoffer kan misselijk zijn en zelfs braken, soms veroorzaakt door een verhoogde druk in de schedel.

Bij vrijwel alle hersenletsels kan er sprake zijn van amnesie oftewel vergeetachtigheid. Post traumatische amnesie (vergeetachtigheid na het ongeval) kenmerkt zich door inprentingsstoornissen, het slachtoffer weet niet wat er gebeurt is en zal blijven vragen waar hij is, wie jij bent en wat er gebeurt is. Soms kan het slachoffer zich ook niet herinneren wat hij aan het doen was voor het ongeval, of wat hij die dag voor het ongeval nog meer gedaan heeft. Dat wordt retrograde amnesie genoemd. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel zal de amnesie langer duren en ernstiger zijn.

Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel

Hersenletsels geven vele klachten en symptomen, met als belangrijkste een verandering in het bewustzijn. Sommige symptomen zijn specifiek voor hersenletsel, ze worden hoofdzakelijk bij deze groep gezien. Er zijn ook minder specifieke symptomen die bij hersenletsel optreden, zoals misselijkheid en braken, die ook bij buikgriep gezien worden. Sommige symptomen zijn niet heel specifiek, maar maken wel dat men sterk aan hersenletsel denkt.

Enkele niet specifieke symptomen:

  • Misselijkheid en braken
  • Hoofdpijn
  • Bleke huid
  • Duizeligheid

Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:

Alarmsymptomen voor schedelhersenletsel

Er zijn enkele symptomen die met name bij hersenletsel gezien worden, zogenaamde alarmsymptomen. Indien deze gevonden worden moet men er als eerstehulpverlener van uit gaan dat er ook een grote kans op wervelletsel is.

Algemeen handelen bij traumatische schedelhersenletsels

Schedelhersenletsels zijn een categorie ernstige letsels, die kunnen varieren van een 'eenvoudige' hersenschudding (LTSHL) tot zeer ernstige letsels waarbij in korte tijd achteruitgang optreedt met overlijden als gevolg. Het inschatten van de ernst van het hersenletsel is lastig, zeker voor de eerstehulpverlener die in een drukke omgeving zijn werk moet uitoefenen. Hier uit komt voort dat de eerstehulpverlener doorgaans geen risico neemt en van het ergste uit gaat. Deze pagina geeft enkele handvatten om een inschatting te maken, maar bij het geringste vermoeden op schedelhersenletsel, hoe licht ook, wordt altijd een arts gewaarschuwd of worden de hulpdiensten ingeschakeld.

De vitale functies kunnen als gevolg van hersenletsel ernstig gestoord raken, de benadering volgens de ABCDE-methodiek zorgt voor een gestructureerde benadering. Hersenletsel kan het ademcentrum in de hersenen beschadigen, de luchtweg bedreigen door bewusteloosheid en diverse reflexen in gevaar brengen. Omgekeerd kunnen stoornissen in andere vitale functies zoals de ademhaling en circulatie leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor een zuurstoftekort optreedt en de hersenfuncties in gevaar komen. Daarom is het van belang om de vitale functies regelmatig te controleren en waar mogelijk stoornissen te behandelen om verergering van het hersenletsel te voorkomen.

Een aantal factoren verhogen het risico op (ernstig) schedelhersenletsel of maken het lastiger om de inschatting correct te maken. Gebruik van bloedverdunners geeft een groter risico op het ontstaan van bloedingen, ook bij relatief kleine trauma aan het hoofd. Dit is een reden om iemand laagdrempelig door een arts te laten zien, ook al zijn er niet direct symptomen. Gebruik van alcohol en drugs maakt het lastiger om goed de klachten uit te vragen en ook zullen symptomen minder duidelijk zijn. Ook dit is een reden om professionele hulp in te schakelen.

Nadat iemand een trauma aan het hoofd heeft doorgemaakt is goede observatie van belang. Immers, soms duurt het enige tijd voordat er klachten optreden en het slachtoffer verslechterd. Probeer vast te leggen wat de verandering van symptomen in de tijd is, of de reacties veranderen en welke symptomen er bij komen. Soms treden de alarmsymptomen pas na een tijdje op en is er in eerste instantie alleen sprake van wat niet-specifieke klachten. Realiseer je dat kortdurende bewusteloosheid niet altijd wordt opgemerkt, waardoor het letsel mee lijkt te vallen, terwijl er later toch verslechtering optreedt.

Bij bewusteloosheid zorgt men voor een vrije luchtweg, bij voorkeur door gebruik van de chinlift zonder de nek te kantelen, er is immers risico op wervelletsel. Om die reden wordt bij voorkeur de stabiele zijligging niet uitgevoerd, tenzij het slachtoffer alleen gelaten moet worden. Het draaien van het slachtoffer gebeurt bij voorkeur met gebruik van de logg-roll. Denk aan het voorkomen van onderkoeling, dek een slachtoffer af met een deken.