Vitale functies: verschil tussen versies

Uit Eerste Hulp Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
[gecontroleerde versie][kwaliteitsversie]
(→‎De circulatie)
(→‎Bronvermelding)
 
(42 tussenliggende versies door 3 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
 
{{Status|  
 
{{Status|  
−
|mainauthor= [[Supervisor:Pim de Ruijter|Pim]]
+
|mainauthor= [[Pim]]
−
|coauthor= [[]]  
+
|coauthor= [[Heleen]]
−
|supervisor= [[Supervisor:Pim de Ruijter|Pim]]  
+
|controller= HB
 +
|supervisor= [[Pim]]  
 
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Beginner/Gevorderd]]  
 
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Beginner/Gevorderd]]  
−
|status= [[Handleiding#Status|Incompleet]]
+
|status= [[Handleiding#Status|Concept]]
 
}}
 
}}
  
−
Onder 'Vitale functies' worden de belangrijkste functies verstaan die essentieel zijn voor behoud van het leven. Stoornissen in de vitale functies leiden per definitie in lange of korte tijd tot het intreden van de dood.
+
 
−
Een stoornis in één van de vitale functies zal leiden tot stoornissen in één of meerdere andere vitale functies.
+
Onder de '''vitale functies''' worden de belangrijkste functies in het lichaam verstaan die essentieel zijn voor behoud van het leven. Stoornissen in de vitale functies leiden per definitie in lange of korte tijd tot het intreden van de dood. Een stoornis in één van de vitale functies zal leiden tot stoornissen in één of meerdere andere vitale functies. Centraal in de vitale functies staat de opname en transport van [[zuurstof]] in het [[bloed]] en de afvoer van [[koolstofdioxide]]. De controle van de vitale functies is een essentieel onderdeel van de '''[[ABCDE-methodiek]]'''.
 +
 
 +
Stoornissen in de vitale functies leiden tot acute en levensbedreigende verstoring van de balans in het lichaam tussen de aanvoer van [[zuurstof]] en de afvoer van [[koolstofdioxide]] (koolzuur). Indien er een verstoring optreedt in een van de vitale functies komt ofwel de opname of uitscheiding van deze gassen ([[gaswisseling]], [[ventilatie]], [[oxygenatie]]) in gevaar, ofwel het transport komt stil te liggen doordat het bloed niet langer wordt rondgepompt.
 +
 
  
 
De belangrijkste vitale functies die we onderscheiden zijn:
 
De belangrijkste vitale functies die we onderscheiden zijn:
−
* (De luchtweg)
+
* (De luchtweg) ([[Airway]])
−
* De ademhaling
+
* De ademhaling ([[Breathing]])
−
* De circulatie
+
* De circulatie ([[Circulation]])
−
* Het bewustzijn
+
* Het bewustzijn ([[Disability]])
−
Deze samenhang tussen deze functies is essentieel om te kunnen functioneren. Valt een van de functies uit of treedt hierin een stoornis op, dan zullen de andere functies daaronder lijden. Zo zal bijvoorbeeld bij het wegvallen van de circulatie bij een hartstilstand op korte termijn leiden tot verlies van het bewustzijn, het dichtvallen van de luchtweg en het stoppen van de ademhaling. Een volledige belemmering van de luchtweg maakt het niet mogelijk om te ademen, waardoor er een zuurstoftekort optreedt en het bewustzijn uitvalt. Daarna zal ook het hart door het zuurstoftekort niet meer in staat zijn om de circulatie te onderhouden en treedt een hartstilstand op en overlijdt het slachtoffer.
+
* (De lichaamstemperatuur) ([[Exposure]])
 +
 
 +
In de Eerste Hulp wordt meestal gesproken over drie vitale functies, namelijk: het [[bewustzijn]], de [[ademhaling]] en de [[bloedsomloop]] (circulatie). Deze samenhang tussen deze functies is essentieel om te kunnen functioneren. Valt een van de functies uit of treedt hierin een stoornis op, dan zullen de andere functies daaronder lijden.  
 +
* Zo zal bijvoorbeeld bij het wegvallen van de bloedsomloop (circulatie) bij een [[hartstilstand]] op korte termijn leiden tot verlies van het [[bewustzijn]] omdat er geen [[zuurstof]]rijk bloed meer naar de hersenen wordt aangevoerd, gevolgd het dichtvallen van de [[luchtweg]] als gevolg van het bewustzijnsverlies en het stoppen van de [[ademhaling]] door een afgesloten [[luchtweg]] en wegvallen van de [[ademprikkel]].
 +
* [[Bewustzijnsverlies]] leidt tot verslapping van de spieren waardoor de [[luchtweg]] dichtvalt en een volledige belemmering van de luchtweg het onmogelijk maakt te ademen, er wordt geen zuurstof meer opgenomen omdat er geen [[ademhaling]] meer is. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en het bloed is opgebruikt, ontstaat [[zuurstoftekort]] waardoor het hart stopt en de circulatie wegvalt.
 +
* Bij een [[ademstilstand]], bijvoorbeeld door een volledige [[luchtwegbelemmering]], treedt er snel zuurstoftekort op, immers kan er geen zuurstof meer worden aangevoerd naar de longen omdat er geen ademhaling is. Als gevolg van het [[zuurstoftekort]] zal het slachtoffer vrij snel het [[bewustzijn]] verliezen. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en in het bloed is opgebruikt zal ook het hart door [[zuurstoftekort]] stil komen te staan. Daarnaast wordt [[koolstofdioxide]] niet meer afgevoerd.
 +
 
 +
Er zijn echter nog twee onderdelen die we (indirect) tot de vitale functies kunnen rekenen, namelijk de vrije [[luchtweg]] en de lichaamstemperatuur. De vrije luchtweg is noodzakelijk om een goede ademhaling mogelijk te maken, indien de luchtweg [[luchtwegbelemmering|geblokkeerd]] raakt door een vreemd voorwerp dan komen hierdoor de ademhaling, het bewustzijn en de circulatie in de problemen. Ook temperatuur kan gerekend worden tot de vitale functies. Overmatige stijging of daling van de lichaamstemperatuur, [[oververhitting]] of [[onderkoeling]] leidt tot uitval van de vitale functies.
 +
 
 +
====Professionele hulpverleners en vitale functies====
 +
Soms is er spraakverwarring over wat de vitale functies zijn. Professionele hulpverleners spreken meestal over de vitale functies als de: ademfrequentie, saturatie, hartfrequentie, bloeddruk en temperatuur. In essentie praten eerstehulpverleners en professionals dus over hetzelfde, maar ligt de nadruk bij de professionals op de gemeten waarden. Binnen de gebruikte [[ABCDE-methodiek]] worden deze waarden gemeten om een indruk te krijgen van de kwaliteit en kwantiteit van de vitale functies.
 +
 
 +
{| class="wikitable" style="background-color:#ffcccc;"
 +
|-
 +
! Opmerking
 +
|-
 +
| Deze pagina bevat informatie voor zowel de beginnende als voor de gevorderde eerstehulpverlener. Tevens worden een aantal aspecten van de [[vitale functies]] uitgelegd die alleen door [[professionele hulpverleners]] gecontroleerd worden. Het meten en de interpretatie van waarden zoals de saturatie, bloeddruk en Glasgow Coma Scale dient in principe aan [[professionele hulpverleners]] te worden overgelaten.
 +
|}
 +
 
  
 
==De luchtweg==
 
==De luchtweg==
 +
De [[luchtweg]] ([[Airway]]) is de eerste vitale functie die gecontroleerd wordt, immers, indien er geen vrije luchtweg is, kunnen de andere vitale functies niet functioneren.
 +
 +
De [[luchtweg]](en) kunnen beoordeeld worden op de doorgankelijkheid. De belangrijkste parameters zijn dan ook: een wel of niet vrije luchtweg. Een vrije luchtweg is vrij van vreemde voorwerpen, met intacte reflexen om de luchtwegen vrij te houden, zonder bijgeluiden of risico op een bedreiging van de luchtwegen.
 +
 +
Een niet vrije luchtweg kan geheel of gedeeltelijk geblokkeerd zijn. Een volledig belemmerde luchtweg kenmerkt zich door afwezigheid van een luchtstroom aan de mond en de onmogelijkheid te ademen, spreken of hoesten.
 +
 +
Een gedeeltelijke belemmering van de luchtweg kenmerkt zich door bijgeluiden bij de ademhaling, vaak een [[stridor|gierend geluid]], soms gorgelende geluiden. Er is vaak wel de mogelijkheid om te spreken of te hoesten, zij het beperkt. Een hoorbaar gierend geluid bij de ademhaling, ofwel [[stridor]] is een teken van een bedreigde luchtweg.
 +
 +
Ziektebeelden: [[luchtwegbelemmering]], [[inhalatietrauma]], [[allergische reactie]].
  
 
==De ademhaling==
 
==De ademhaling==
 +
Voor een goede en adequate ademhaling zijn een aantal dingen nodig:
 +
* Een vrije [[luchtweg]], zowel de grote luchtwegen, als de kleinere luchtwegen ([[bronchiën]]).
 +
* Een correct werkend [[ademhalingscentrum]] in de [[hersenen]].
 +
* Een goede werking van de [[longen]].
 +
* Een goede aansturing en werking van de [[ademhalingsspieren]] en het [[middenrif]] en een intacte borstkaswand.
  
 
===Parameters van de ademhaling===
 
===Parameters van de ademhaling===
 
====Ademfrequentie====
 
====Ademfrequentie====
−
De ademfrequentie beschrijft het aantal keren dat in minuut een volledige ademcyclus wordt doorlopen: de tijd om 1x in en uit te ademen (in- en expiratie). De ademfrequentie wordt uitgedrukt in ademhalingen per minuut. Voor een volwassene is 12-16 ademhalingen per minuut een normale waarde. Bij kinderen liggen die waarden hoger, als gevolg van kleiner longvolume ten opzichte van het lichaamsoppervlak.
+
De ademfrequentie beschrijft het aantal keren dat in minuut een volledige ademcyclus wordt doorlopen: de tijd om 1x in en uit te ademen (in- en expiratie). De ademfrequentie wordt uitgedrukt in ademhalingen per minuut. Voor een volwassene is 12-16 ademhalingen per minuut een normale waarde. Bij kinderen liggen die waarden hoger, als gevolg van kleiner longvolume ten opzichte van het lichaamsoppervlak. De inademing duurt korten dan de uitademing, ongeveer in een verhouding van 1:2, bij kinderen ligt deze verhouding ongeveer 1:1,5.
 +
 
 +
* Een normale ademhaling wordt [[normopneu]] genoemd.
 +
* Een te snelle ademhaling (>20x per minuut) wordt [[tachypneu]] genoemd.
 +
* Een te langzame ademhaling (<8x per minuut) wordt [[bradypneu]] genoemd.
 +
* [[Apneu]] is de afwezigheid van ademhaling.
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Regel 42: Regel 83:
 
|}
 
|}
  
−
====Teugvolume====
+
====Ademvolume/Teugvolume====
−
Het teugvolume beschrijft de hoeveelheid lucht die per inademing (inspiratie) de mond passeert. Aan de hand van het teugvolume en de ademfrequentie kan men het ademminuutvolume berekenen, ofwel, de totale hoeveelheid lucht die geinspireerd wordt.
+
Het ademvolume of teugvolume beschrijft de hoeveelheid lucht die per inademing (inspiratie) de mond passeert. Aan de hand van het teugvolume en de ademfrequentie kan men het ademminuutvolume berekenen, ofwel, de totale hoeveelheid lucht die geïnspireerd wordt. De tijdsduur van een inademing is bij gezonde mensen altijd korter dan de uitademing.
 +
 
 +
* Een te hoog ademminuutvolume wordt [[hyperventilatie]] genoemd.
 +
* Een te laag ademminuutvolume wordt [[hypoventilatie]] genoemd.
 +
* Het ademminuutvolume is het aantal ademhalingen per minuut vermenigvuldigd met het ademvolume.
 +
 
 +
====Adempatronen====
 +
De ademhaling volgt een bepaald patroon dat wordt aangepast aan de zuurstofbehoefte in het lichaam. Normaal gesproken zal een volwassene in rust ongeveer 12 keer per minuut ademen met een ademvolume van ongeveer 500ml per keer. De tijd tussen iedere ademhaling is ongeveer normaal en de verhouding tussen in- en uitademing is 1:2.
  
−
====Saturatie en weefselkleur====
+
Er zijn echter ook afwijkende adempatronen waarbij het ademvolume en ademfrequentie gestoord zijn, vaak als gevolg van problemen in het [[ademcentrum]] in hersenen of de hersenstam.
−
De saturatie beschrijft het percentage van de [[hemoglobine]]moleculen in het bloed dat is verzadigd met zuurstof. Dit wordt uitgedrukt in een percentage. De normale waarde hiervan is 94-99%.
+
* [[Cheyne-Stokes ademhaling]]: de ademfrequentie en diepte wisselt en er zijn periodes dat er niet geademd wordt ([[apneu]]).
−
De saturatie kan bepaald worden met een saturatiemeter, ookwel pulseoxymeter genoemd. Ook kan in het laboratorium de saturatie met speciale apparaatuur bepaald worden bij afname van een arterieel bloedgas.
+
* [[Kussmaul ademhaling]]: de ademhaling is snel en diep, zoals soms bij een [[hyperglycaemie]] of [[diabetische ketoacidose]] gezien wordt.
 +
* [[Gasping]] of [[agonale ademhaling]]: ziet eruit als het happen naar lucht, dit is geen effectieve ademhaling en kan gezien worden bij iemand die stervende is. Bij slachtoffers met een [[circulatiestilstand]] wordt gasping frequent gezien.
 +
 
 +
====Zuurstofsaturatie en weefselkleur====
 +
De [[zuurstofsaturatie]] beschrijft het percentage van de [[hemoglobine]]moleculen in het bloed dat is verzadigd met zuurstof. Dit wordt uitgedrukt in een percentage. De normale waarde hiervan is 95-99%.
 +
De saturatie kan bepaald worden met een [[saturatiemeter]], ook wel pulseoxymeter genoemd. Ook kan in het laboratorium de saturatie met speciale apparaatuur bepaald worden bij afname van een arterieel bloedgas.
 
Daarnaast is het mogelijk om een globale inschatting te maken van de saturatie door de kleur van de slijmvliezen te observeren.
 
Daarnaast is het mogelijk om een globale inschatting te maken van de saturatie door de kleur van de slijmvliezen te observeren.
 +
 +
Wanneer de zuurstof[[saturatie]] van het bloed normaal is, zullen de slijmvliezen (mond en lippen) mooi roze van kleur zijn. Wanneer de saturatie als gevolg van [[zuurstoftekort]] daalt treedt [[cyanose]] op, ofwel een blauwe verkleuring van de slijmvliezen. Cyanose is echter een laat teken van [[zuurstoftekort]]!
 +
 +
===Controleren van de ademhaling===
 +
De controle van de ademhaling wordt uitgebreid beschreven op de pagina [[controle van de ademhaling]].
 +
 +
===Ziektebeelden van de ademhaling===
 +
* [[Klaplong]], [[Zuigende borstwond]], [[Spanningspneumothorax]]
 +
* [[Astma]] en [[COPD]]
  
 
==De circulatie==
 
==De circulatie==
 +
Voor een goede en adequate circulatie zijn een aantal dingen nodig:
 +
* Een intact [[circulatiestelsel]], bestaande uit de [[bloedvaten]] en het [[hart]]
 +
* Voldoende bloedvolume in de bloedvaten om een [[bloeddruk]] op te bouwen
 +
* Voldoende [[zuurstof]] in het bloed om het [[hart]] te laten functioneren
 +
 
===Parameters van de circulatie===
 
===Parameters van de circulatie===
 
====Hartfrequentie====
 
====Hartfrequentie====
−
De hartfrequentie wordt uitgedrukt in het aantal volledige hartcycli per minuut. Een hartcyclus bestaat uit een diastole (vullingsfase) en de systole (de uitdrijvingsfase). Tijdens de systole verlaat er bloed het hart.
+
De [[hartfrequentie]] wordt uitgedrukt in het aantal volledige hartcycli per minuut. Een hartcyclus bestaat uit een diastole (vullingsfase) en de systole (de uitdrijvingsfase). Tijdens de systole verlaat er bloed het hart. Tussen zowel de diastole als de systole zijn rustfases waarin de [[hartspier]] druk opbouwt of de boezems of kamers vullen, maar er geen bloedstroom vanuit het hart plaatsvindt. Baby's en kinderen hebben een snellere hartfrequentie dan volwassenen.
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! Leeftijd !! Ondergrens !! Bovengrens
 +
|-
 +
| Pasgeborene || 110/min || 160/min
 +
|-
 +
| Zuigeling || 100/min || 150/min
 +
|-
 +
| Peuter || 95/min || 140/min
 +
|-
 +
| Kleuter || 95/min || 140/min
 +
|-
 +
| Schoolkind || 80/min || 120/min
 +
|-
 +
| Adolescent || 60/min || 100/min
 +
|}
 +
 
 
====Polsvulling====
 
====Polsvulling====
 +
De polsvulling is een subjectieve waarde die iets zegt over de kracht van de pols, ofwel hoe krachtig de hulpverlener de pols voelt pulseren bij palpatie van de [[polsslagader]]. De polsvulling kan bijvoorbeeld door [[shock]] afgenomen zijn, de pols voelt dan zwak of 'week'.
 +
 
====Bloeddruk====
 
====Bloeddruk====
−
====Weefselkleur en capillairy refill====
+
De bloeddruk geeft aan onder welke onder en bovendruk de doorbloeding van de weefsels plaatsvind. De bloeddruk is dan ook noodzakelijk om een goede doorbloeding van de weefsels te geven en dus een aanvoer van bloed en zuurstof. De bloeddruk bestaat uit twee waarden:
 +
* Systolische druk (of bovendruk): de maximale druk in het slagader aan het einde van de uitdrijvingsfase van het hart.
 +
* Diastolische druk (of onderdruk): de minimale druk in de slagader aan het einde van de rustfase van het hart, voordat de nieuwe uitdrijvingsfase begint.
 +
* Mean arterial pressure (MAP): een gewogen gemiddelde van de systolische druk en de diastolische druk. De MAP is als volgt te berekenen: (systolische druk + 2 x diastolische druk)/3
 +
 
 +
Voor een volwassene is een normale bloeddruk 120/80 mmHg, waarbij de eerste waarde de systolische bloedruk is (bovendruk) en de tweede waarde de diastolische druk (onderdruk). De bloeddruk wordt gemeten in millimeters kwik (mmHg).
 +
De bloeddruk is een lastig te interpreteren waarde en heeft voor de eerstehulpverlener geen meerwaarde in het veld. Omdat er veel variatie is in bloeddruk, bijvoorbeeld door een te hoge bloeddruk ([[hypertensie]]) zegt een normale waarde op straat weinig, immers kan iemand normaal een bloeddruk hebben van 190/120 mmHg, terwijl je op straat een bloeddruk meet van 110/70 mmHg meet. Het slachtoffer kan met een ogenschijnlijk normale bloeddruk toch al in [[shock]] zijn.
 +
 
 +
* [[Hypertensie]] is een te hoge bloeddruk en wordt soms gezien als een ziekte op zich.
 +
* [[Hypotensie]] is een te lage bloeddruk en wordt aangehouden als een bovendruk (systolische bloeddruk) van lager dan 90 mmHg. Hypotensie kan optreden bij [[shock]], [[hartritmestoornissen]] en diverse andere aandoeningen.
 +
 
 +
====Weefselkleur en capillary refill====
 +
De kleur van de weefsels zegt iets over de doorbloeding van het weefsel. Indien een weefsel mooi roze is betekent dat (meestal) dat de doorbloeding goed is en dat het bloed goed van zuurstof voorzien is. Echter, wanneer een weefsel bleek is, grauw of zelfs wit, dan is er waarschijnlijk een verminderde doorbloeding van het weefsel. Soms is het weefsel daarbij ook blauwig ([[cyanose]]), als teken van een slechte [[zuurstofsaturatie]] in het bloed.
 +
 
 +
Men kan de doorbloeding ook testen met de [[capillary refill]], door het nagelbed 5 seconden stevig in te drukken tot het wit weg trekt en dan te kijken hoe snel de normale kleur weer terugkeert. Normaal gesproken is het nagelbed binnen 2-3 seconden weer mooi roze. Dit is echter niet betrouwbaar bij een slachtoffer met koude handen of bij ouderen.
 +
 
 +
===Controle van de hartslag===
 +
De controle van de hartslag wordt uitgebreid besproken op de pagina [[controle van de hartslag]].
 +
 
 +
===Ziektebeelden van de circulatie===
 +
* [[Actief bloedverlies]]
 +
* [[Shock]]
 +
* [[Angina pectoris]] en [[hartinfarct]]
  
 
==Het bewustzijn==
 
==Het bewustzijn==
 +
Voor een goed functioneren van het [[bewustzijn]] en de [[neurologische functies]] zijn een aantal dingen nodig:
 +
* Voldoende [[zuurstof]] in het bloed, dus een goede en adequate [[ademhaling]]
 +
* Een goede bloedstroom naar de [[hersenen]]
 +
* Intacte [[zenuwen]] en [[hersenen]] en een normaal functioneren van de hersenen
 +
 +
Het bewustzijnsniveau wordt gecontroleerd in [[Disability]] en kan worden ingedeeld doormiddel van de [[AVPU]] score, een versimpelde versie van de [[Glasgow Coma Scale]] ofwel [[Glasgow Coma Scale|EMV]]. AVPU is een korte en snelle methode om het bewustzijn aan te geven. Deze methode gebruikt men in principe ook bij de benadering van een slachtoffer volgens de [[ABCDE-methodiek]]. Het bewustzijn is gestoord als het slachtoffer niet Alert reageert.
 +
 
===Parameters van het bewustzijn===
 
===Parameters van het bewustzijn===
−
====Glasgow Coma Scale of AVPU====
+
====AVPU====
 +
[[AVPU]] is een afkorting om het [[bewustzijn]] op een eenvoudige manier te classificeren. Deze methode gebruikt men in principe ook bij de benadering van een slachtoffer volgens het protocol. Het bewustzijn is gestoord als het slachtoffer niet Alert reageert.
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! [[AVPU]] !! Testen !! Reactie
 +
|-
 +
| Alert || Het slachtoffer is alert en spreekt met de hulpverlener || Het slachtoffer reageert adequaat op vragen
 +
|-
 +
| Verbal || Het slachtoffer wordt duidelijk aangesproken || Het slachtoffer opent de ogen als hij wordt aangesproken
 +
|-
 +
| Pain || Er wordt geschud of een pijnprikkel toegediend || Het slachtoffer reageert op de pijn door de plaats van pijn op te zoeken, te bewegen, terug te trekken of te kreunen
 +
|-
 +
| Unresponsive || Er wordt aangesproken en een pijnprikkel toegediend || Er is geen reactie op de toegediende prikkels
 +
|}
 +
 
 +
====Glasgow Coma Scale====
 +
De [[Glasgow Coma Scale]] afgekort als GCS is een meer uitgebreide methode om het bewustzijn aan de hand van drie factoren te scoren, zodat het mogelijk wordt om veranderingen in het [[bewustzijn]] te vervolgen en bij bepaalde scores actie te ondernemen. De GCS wordt vaak afgekort als EMV-score, waarmee de losse onderdelen worden aangegeven. De score wordt bepaald door het toedienen van een prikkel, eerst door aanspreken, dan door aanraken en het toedienen van een pijnprikkel. De reactie op de toegediende prikkel wordt geschoord op drie punten: de reactie met de ogen (Eyes of E), de reactie met de ledematen (Motor of M) en de verbale reactie (Verbal of V) op de prikkel. Ieder afzonderlijk onderdeel kent een vast aantal punten, die samen de CGS score vormen:
 +
 
 +
Beste reactie van de:
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! Score !! Eye !! Motor !! Verbal
 +
|-
 +
| 6 || - || Voert opdrachten uit || -
 +
|-
 +
| 5 || - || Lokaliseren van de prikkel || Normale en adequate taal
 +
|-
 +
| 4 || De ogen spontaan geopend || Terugtrekken van de armen || Verwarde taal
 +
|-
 +
| 3 || Ogen worden geopend bij aanspreken || Buigen van de armen || Inadequate woorden
 +
|-
 +
| 2 || Ogen worden geopend bij pijnprikkel || Strekken van de armen || Onverstaanbare klanken
 +
|-
 +
| 1 || Geen enkele reactie op pijnprikkel || Geen reactie op pijnprikkel || Geen reactie op pijnprikkel
 +
|}
 +
 
 +
De scores op de losse items worden bij elkaar opgeteld en vormen samen de GCS-score (maximale score 15 en minimale score 3). Soms worden de items ook los opgeschreven als EMV-score, zodat men weet op welke items er wat gescoord is. Dat ziet er uit als E2-M3-V3. Een lagere totaal GCS-score betekent een diepere bewusteloosheid en over het algemeen een slechtere toestand van het slachtoffer. Een GCS van 8 punten of lager betekent dat het slachtoffer diep bewusteloos is, dit kan voor professionele hulpverleners een reden zijn om het slachtoffer te [[intuberen]].
 +
 
 +
===Controle van het bewustzijn===
 +
De controle van het bewustzijn wordt uitgebreid besproken op de pagina [[controle van het bewustzijn]]. Zie ook de pagina over [[bewustzijnsstoornissen]] en [[Klacht:Bewusteloosheid]].
 +
 
 +
==Temperatuur==
 +
De lichaamstemperatuur kan ook tot de vitale functies gerekend worden en wordt in [[Exposure]] beoordeeld. De lichaamstemperatuur behoort tussen de 36 en 38 graden Celcius te liggen. Een te lage lichaamstemperatuur ([[hypothermie]] of [[onderkoeling]]) leidt tot vertraging van de vitale functies en processen in het lichaam.
 +
Een te hoge lichaamstemperatuur ([[hyperthermie]] of [[oververhitting]] leidt tot versnelling van de processen in het lichaam en kan leiden tot schade aan de cellen. Een verhoging van de lichaamstemperatuur kan voorkomen als [[koorts]] bij ziekte of ontsteking of als [[oververhitting]] door omgevingsfactoren of [[drugs]].
 +
 
 +
==Bronvermelding==
 +
Voor de tekst op deze pagina werd gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
 +
<ref name="HOKB">Het Oranje Kruis Boekje, 26ste druk, H. van der Pols (Het Oranje Kruis, 2011) ISBN 978-90-06-92171-7</ref><ref name="okih">Handleiding Instructeurs Eerste Hulp, bij 26ste druk, 2e oplage (Het Oranje Kruis, 2011)</ref>
 +
<ref name="RKEH">Eerste Hulp, weet wat je moet doen, Het Nederlandse Rode Kruis (Bohn Stafleu van Loghem, 2008) ISBN 978-90-313-5161-9</ref><ref name="EHLD">EHBO Leren en Doen, M. van Beukering/S. Verhoeven (Nationale Bond EHBO, 2011) ISBN 978-90-816995-1-8</ref>
 +
<ref name="KNVHEB">Hét EHBO Boek, M van den Hurk et al., tweede druk (KNV EHBO, 2011) ISBN 978-94-6107-082-1</ref>
 +
<ref name="KNVHEDB">Hét EHBO docentenboek, M van den Hurk-Dittmar en E Bruin, tweede druk (KNV EHBO, 2011) eh903</ref>
 +
<ref name="atls">ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6</ref>
 +
<ref name="acutegnk">Acute Geneeskunde, zesde druk, Thijs et al. (Elsevier 2005) ISBN 90-352-2754-9</ref><ref name="medicals">Acute Medical Emergencies, The Practical Approach, Second Edition, Advanced Life Support Group (Wiley-Blackwell 2010) ISBN 978-0-7279-1854-3</ref>
 +
<references />
 +
 
 +
[[Categorie:Vitale_functies]]

Huidige versie van 19 feb 2017 om 16:19

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: Heleen / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Concept. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding.

Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?


Onder de vitale functies worden de belangrijkste functies in het lichaam verstaan die essentieel zijn voor behoud van het leven. Stoornissen in de vitale functies leiden per definitie in lange of korte tijd tot het intreden van de dood. Een stoornis in één van de vitale functies zal leiden tot stoornissen in één of meerdere andere vitale functies. Centraal in de vitale functies staat de opname en transport van zuurstof in het bloed en de afvoer van koolstofdioxide. De controle van de vitale functies is een essentieel onderdeel van de ABCDE-methodiek.

Stoornissen in de vitale functies leiden tot acute en levensbedreigende verstoring van de balans in het lichaam tussen de aanvoer van zuurstof en de afvoer van koolstofdioxide (koolzuur). Indien er een verstoring optreedt in een van de vitale functies komt ofwel de opname of uitscheiding van deze gassen (gaswisseling, ventilatie, oxygenatie) in gevaar, ofwel het transport komt stil te liggen doordat het bloed niet langer wordt rondgepompt.


De belangrijkste vitale functies die we onderscheiden zijn:

In de Eerste Hulp wordt meestal gesproken over drie vitale functies, namelijk: het bewustzijn, de ademhaling en de bloedsomloop (circulatie). Deze samenhang tussen deze functies is essentieel om te kunnen functioneren. Valt een van de functies uit of treedt hierin een stoornis op, dan zullen de andere functies daaronder lijden.

  • Zo zal bijvoorbeeld bij het wegvallen van de bloedsomloop (circulatie) bij een hartstilstand op korte termijn leiden tot verlies van het bewustzijn omdat er geen zuurstofrijk bloed meer naar de hersenen wordt aangevoerd, gevolgd het dichtvallen van de luchtweg als gevolg van het bewustzijnsverlies en het stoppen van de ademhaling door een afgesloten luchtweg en wegvallen van de ademprikkel.
  • Bewustzijnsverlies leidt tot verslapping van de spieren waardoor de luchtweg dichtvalt en een volledige belemmering van de luchtweg het onmogelijk maakt te ademen, er wordt geen zuurstof meer opgenomen omdat er geen ademhaling meer is. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en het bloed is opgebruikt, ontstaat zuurstoftekort waardoor het hart stopt en de circulatie wegvalt.
  • Bij een ademstilstand, bijvoorbeeld door een volledige luchtwegbelemmering, treedt er snel zuurstoftekort op, immers kan er geen zuurstof meer worden aangevoerd naar de longen omdat er geen ademhaling is. Als gevolg van het zuurstoftekort zal het slachtoffer vrij snel het bewustzijn verliezen. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en in het bloed is opgebruikt zal ook het hart door zuurstoftekort stil komen te staan. Daarnaast wordt koolstofdioxide niet meer afgevoerd.

Er zijn echter nog twee onderdelen die we (indirect) tot de vitale functies kunnen rekenen, namelijk de vrije luchtweg en de lichaamstemperatuur. De vrije luchtweg is noodzakelijk om een goede ademhaling mogelijk te maken, indien de luchtweg geblokkeerd raakt door een vreemd voorwerp dan komen hierdoor de ademhaling, het bewustzijn en de circulatie in de problemen. Ook temperatuur kan gerekend worden tot de vitale functies. Overmatige stijging of daling van de lichaamstemperatuur, oververhitting of onderkoeling leidt tot uitval van de vitale functies.

Professionele hulpverleners en vitale functies

Soms is er spraakverwarring over wat de vitale functies zijn. Professionele hulpverleners spreken meestal over de vitale functies als de: ademfrequentie, saturatie, hartfrequentie, bloeddruk en temperatuur. In essentie praten eerstehulpverleners en professionals dus over hetzelfde, maar ligt de nadruk bij de professionals op de gemeten waarden. Binnen de gebruikte ABCDE-methodiek worden deze waarden gemeten om een indruk te krijgen van de kwaliteit en kwantiteit van de vitale functies.

Opmerking
Deze pagina bevat informatie voor zowel de beginnende als voor de gevorderde eerstehulpverlener. Tevens worden een aantal aspecten van de vitale functies uitgelegd die alleen door professionele hulpverleners gecontroleerd worden. Het meten en de interpretatie van waarden zoals de saturatie, bloeddruk en Glasgow Coma Scale dient in principe aan professionele hulpverleners te worden overgelaten.


De luchtweg

De luchtweg (Airway) is de eerste vitale functie die gecontroleerd wordt, immers, indien er geen vrije luchtweg is, kunnen de andere vitale functies niet functioneren.

De luchtweg(en) kunnen beoordeeld worden op de doorgankelijkheid. De belangrijkste parameters zijn dan ook: een wel of niet vrije luchtweg. Een vrije luchtweg is vrij van vreemde voorwerpen, met intacte reflexen om de luchtwegen vrij te houden, zonder bijgeluiden of risico op een bedreiging van de luchtwegen.

Een niet vrije luchtweg kan geheel of gedeeltelijk geblokkeerd zijn. Een volledig belemmerde luchtweg kenmerkt zich door afwezigheid van een luchtstroom aan de mond en de onmogelijkheid te ademen, spreken of hoesten.

Een gedeeltelijke belemmering van de luchtweg kenmerkt zich door bijgeluiden bij de ademhaling, vaak een gierend geluid, soms gorgelende geluiden. Er is vaak wel de mogelijkheid om te spreken of te hoesten, zij het beperkt. Een hoorbaar gierend geluid bij de ademhaling, ofwel stridor is een teken van een bedreigde luchtweg.

Ziektebeelden: luchtwegbelemmering, inhalatietrauma, allergische reactie.

De ademhaling

Voor een goede en adequate ademhaling zijn een aantal dingen nodig:

Parameters van de ademhaling

Ademfrequentie

De ademfrequentie beschrijft het aantal keren dat in minuut een volledige ademcyclus wordt doorlopen: de tijd om 1x in en uit te ademen (in- en expiratie). De ademfrequentie wordt uitgedrukt in ademhalingen per minuut. Voor een volwassene is 12-16 ademhalingen per minuut een normale waarde. Bij kinderen liggen die waarden hoger, als gevolg van kleiner longvolume ten opzichte van het lichaamsoppervlak. De inademing duurt korten dan de uitademing, ongeveer in een verhouding van 1:2, bij kinderen ligt deze verhouding ongeveer 1:1,5.

  • Een normale ademhaling wordt normopneu genoemd.
  • Een te snelle ademhaling (>20x per minuut) wordt tachypneu genoemd.
  • Een te langzame ademhaling (<8x per minuut) wordt bradypneu genoemd.
  • Apneu is de afwezigheid van ademhaling.
Leeftijd Ondergrens Bovengrens
Pasgeborene 30/min 40/min
Zuigeling 20/min 40/min
Peuter 15/min 30/min
Kleuter 20/min 25/min
Schoolkind 18/min 20/min
Adolescent 12/min 18/min

Ademvolume/Teugvolume

Het ademvolume of teugvolume beschrijft de hoeveelheid lucht die per inademing (inspiratie) de mond passeert. Aan de hand van het teugvolume en de ademfrequentie kan men het ademminuutvolume berekenen, ofwel, de totale hoeveelheid lucht die geïnspireerd wordt. De tijdsduur van een inademing is bij gezonde mensen altijd korter dan de uitademing.

  • Een te hoog ademminuutvolume wordt hyperventilatie genoemd.
  • Een te laag ademminuutvolume wordt hypoventilatie genoemd.
  • Het ademminuutvolume is het aantal ademhalingen per minuut vermenigvuldigd met het ademvolume.

Adempatronen

De ademhaling volgt een bepaald patroon dat wordt aangepast aan de zuurstofbehoefte in het lichaam. Normaal gesproken zal een volwassene in rust ongeveer 12 keer per minuut ademen met een ademvolume van ongeveer 500ml per keer. De tijd tussen iedere ademhaling is ongeveer normaal en de verhouding tussen in- en uitademing is 1:2.

Er zijn echter ook afwijkende adempatronen waarbij het ademvolume en ademfrequentie gestoord zijn, vaak als gevolg van problemen in het ademcentrum in hersenen of de hersenstam.

Zuurstofsaturatie en weefselkleur

De zuurstofsaturatie beschrijft het percentage van de hemoglobinemoleculen in het bloed dat is verzadigd met zuurstof. Dit wordt uitgedrukt in een percentage. De normale waarde hiervan is 95-99%. De saturatie kan bepaald worden met een saturatiemeter, ook wel pulseoxymeter genoemd. Ook kan in het laboratorium de saturatie met speciale apparaatuur bepaald worden bij afname van een arterieel bloedgas. Daarnaast is het mogelijk om een globale inschatting te maken van de saturatie door de kleur van de slijmvliezen te observeren.

Wanneer de zuurstofsaturatie van het bloed normaal is, zullen de slijmvliezen (mond en lippen) mooi roze van kleur zijn. Wanneer de saturatie als gevolg van zuurstoftekort daalt treedt cyanose op, ofwel een blauwe verkleuring van de slijmvliezen. Cyanose is echter een laat teken van zuurstoftekort!

Controleren van de ademhaling

De controle van de ademhaling wordt uitgebreid beschreven op de pagina controle van de ademhaling.

Ziektebeelden van de ademhaling

De circulatie

Voor een goede en adequate circulatie zijn een aantal dingen nodig:

Parameters van de circulatie

Hartfrequentie

De hartfrequentie wordt uitgedrukt in het aantal volledige hartcycli per minuut. Een hartcyclus bestaat uit een diastole (vullingsfase) en de systole (de uitdrijvingsfase). Tijdens de systole verlaat er bloed het hart. Tussen zowel de diastole als de systole zijn rustfases waarin de hartspier druk opbouwt of de boezems of kamers vullen, maar er geen bloedstroom vanuit het hart plaatsvindt. Baby's en kinderen hebben een snellere hartfrequentie dan volwassenen.

Leeftijd Ondergrens Bovengrens
Pasgeborene 110/min 160/min
Zuigeling 100/min 150/min
Peuter 95/min 140/min
Kleuter 95/min 140/min
Schoolkind 80/min 120/min
Adolescent 60/min 100/min

Polsvulling

De polsvulling is een subjectieve waarde die iets zegt over de kracht van de pols, ofwel hoe krachtig de hulpverlener de pols voelt pulseren bij palpatie van de polsslagader. De polsvulling kan bijvoorbeeld door shock afgenomen zijn, de pols voelt dan zwak of 'week'.

Bloeddruk

De bloeddruk geeft aan onder welke onder en bovendruk de doorbloeding van de weefsels plaatsvind. De bloeddruk is dan ook noodzakelijk om een goede doorbloeding van de weefsels te geven en dus een aanvoer van bloed en zuurstof. De bloeddruk bestaat uit twee waarden:

  • Systolische druk (of bovendruk): de maximale druk in het slagader aan het einde van de uitdrijvingsfase van het hart.
  • Diastolische druk (of onderdruk): de minimale druk in de slagader aan het einde van de rustfase van het hart, voordat de nieuwe uitdrijvingsfase begint.
  • Mean arterial pressure (MAP): een gewogen gemiddelde van de systolische druk en de diastolische druk. De MAP is als volgt te berekenen: (systolische druk + 2 x diastolische druk)/3

Voor een volwassene is een normale bloeddruk 120/80 mmHg, waarbij de eerste waarde de systolische bloedruk is (bovendruk) en de tweede waarde de diastolische druk (onderdruk). De bloeddruk wordt gemeten in millimeters kwik (mmHg). De bloeddruk is een lastig te interpreteren waarde en heeft voor de eerstehulpverlener geen meerwaarde in het veld. Omdat er veel variatie is in bloeddruk, bijvoorbeeld door een te hoge bloeddruk (hypertensie) zegt een normale waarde op straat weinig, immers kan iemand normaal een bloeddruk hebben van 190/120 mmHg, terwijl je op straat een bloeddruk meet van 110/70 mmHg meet. Het slachtoffer kan met een ogenschijnlijk normale bloeddruk toch al in shock zijn.

  • Hypertensie is een te hoge bloeddruk en wordt soms gezien als een ziekte op zich.
  • Hypotensie is een te lage bloeddruk en wordt aangehouden als een bovendruk (systolische bloeddruk) van lager dan 90 mmHg. Hypotensie kan optreden bij shock, hartritmestoornissen en diverse andere aandoeningen.

Weefselkleur en capillary refill

De kleur van de weefsels zegt iets over de doorbloeding van het weefsel. Indien een weefsel mooi roze is betekent dat (meestal) dat de doorbloeding goed is en dat het bloed goed van zuurstof voorzien is. Echter, wanneer een weefsel bleek is, grauw of zelfs wit, dan is er waarschijnlijk een verminderde doorbloeding van het weefsel. Soms is het weefsel daarbij ook blauwig (cyanose), als teken van een slechte zuurstofsaturatie in het bloed.

Men kan de doorbloeding ook testen met de capillary refill, door het nagelbed 5 seconden stevig in te drukken tot het wit weg trekt en dan te kijken hoe snel de normale kleur weer terugkeert. Normaal gesproken is het nagelbed binnen 2-3 seconden weer mooi roze. Dit is echter niet betrouwbaar bij een slachtoffer met koude handen of bij ouderen.

Controle van de hartslag

De controle van de hartslag wordt uitgebreid besproken op de pagina controle van de hartslag.

Ziektebeelden van de circulatie

Het bewustzijn

Voor een goed functioneren van het bewustzijn en de neurologische functies zijn een aantal dingen nodig:

Het bewustzijnsniveau wordt gecontroleerd in Disability en kan worden ingedeeld doormiddel van de AVPU score, een versimpelde versie van de Glasgow Coma Scale ofwel EMV. AVPU is een korte en snelle methode om het bewustzijn aan te geven. Deze methode gebruikt men in principe ook bij de benadering van een slachtoffer volgens de ABCDE-methodiek. Het bewustzijn is gestoord als het slachtoffer niet Alert reageert.

Parameters van het bewustzijn

AVPU

AVPU is een afkorting om het bewustzijn op een eenvoudige manier te classificeren. Deze methode gebruikt men in principe ook bij de benadering van een slachtoffer volgens het protocol. Het bewustzijn is gestoord als het slachtoffer niet Alert reageert.

AVPU Testen Reactie
Alert Het slachtoffer is alert en spreekt met de hulpverlener Het slachtoffer reageert adequaat op vragen
Verbal Het slachtoffer wordt duidelijk aangesproken Het slachtoffer opent de ogen als hij wordt aangesproken
Pain Er wordt geschud of een pijnprikkel toegediend Het slachtoffer reageert op de pijn door de plaats van pijn op te zoeken, te bewegen, terug te trekken of te kreunen
Unresponsive Er wordt aangesproken en een pijnprikkel toegediend Er is geen reactie op de toegediende prikkels

Glasgow Coma Scale

De Glasgow Coma Scale afgekort als GCS is een meer uitgebreide methode om het bewustzijn aan de hand van drie factoren te scoren, zodat het mogelijk wordt om veranderingen in het bewustzijn te vervolgen en bij bepaalde scores actie te ondernemen. De GCS wordt vaak afgekort als EMV-score, waarmee de losse onderdelen worden aangegeven. De score wordt bepaald door het toedienen van een prikkel, eerst door aanspreken, dan door aanraken en het toedienen van een pijnprikkel. De reactie op de toegediende prikkel wordt geschoord op drie punten: de reactie met de ogen (Eyes of E), de reactie met de ledematen (Motor of M) en de verbale reactie (Verbal of V) op de prikkel. Ieder afzonderlijk onderdeel kent een vast aantal punten, die samen de CGS score vormen:

Beste reactie van de:

Score Eye Motor Verbal
6 - Voert opdrachten uit -
5 - Lokaliseren van de prikkel Normale en adequate taal
4 De ogen spontaan geopend Terugtrekken van de armen Verwarde taal
3 Ogen worden geopend bij aanspreken Buigen van de armen Inadequate woorden
2 Ogen worden geopend bij pijnprikkel Strekken van de armen Onverstaanbare klanken
1 Geen enkele reactie op pijnprikkel Geen reactie op pijnprikkel Geen reactie op pijnprikkel

De scores op de losse items worden bij elkaar opgeteld en vormen samen de GCS-score (maximale score 15 en minimale score 3). Soms worden de items ook los opgeschreven als EMV-score, zodat men weet op welke items er wat gescoord is. Dat ziet er uit als E2-M3-V3. Een lagere totaal GCS-score betekent een diepere bewusteloosheid en over het algemeen een slechtere toestand van het slachtoffer. Een GCS van 8 punten of lager betekent dat het slachtoffer diep bewusteloos is, dit kan voor professionele hulpverleners een reden zijn om het slachtoffer te intuberen.

Controle van het bewustzijn

De controle van het bewustzijn wordt uitgebreid besproken op de pagina controle van het bewustzijn. Zie ook de pagina over bewustzijnsstoornissen en Klacht:Bewusteloosheid.

Temperatuur

De lichaamstemperatuur kan ook tot de vitale functies gerekend worden en wordt in Exposure beoordeeld. De lichaamstemperatuur behoort tussen de 36 en 38 graden Celcius te liggen. Een te lage lichaamstemperatuur (hypothermie of onderkoeling) leidt tot vertraging van de vitale functies en processen in het lichaam. Een te hoge lichaamstemperatuur (hyperthermie of oververhitting leidt tot versnelling van de processen in het lichaam en kan leiden tot schade aan de cellen. Een verhoging van de lichaamstemperatuur kan voorkomen als koorts bij ziekte of ontsteking of als oververhitting door omgevingsfactoren of drugs.

Bronvermelding

Voor de tekst op deze pagina werd gebruik gemaakt van de volgende bronnen: [1][2] [3][4] [5] [6] [7] [8][9]

  1. ↑ Het Oranje Kruis Boekje, 26ste druk, H. van der Pols (Het Oranje Kruis, 2011) ISBN 978-90-06-92171-7
  2. ↑ Handleiding Instructeurs Eerste Hulp, bij 26ste druk, 2e oplage (Het Oranje Kruis, 2011)
  3. ↑ Eerste Hulp, weet wat je moet doen, Het Nederlandse Rode Kruis (Bohn Stafleu van Loghem, 2008) ISBN 978-90-313-5161-9
  4. ↑ EHBO Leren en Doen, M. van Beukering/S. Verhoeven (Nationale Bond EHBO, 2011) ISBN 978-90-816995-1-8
  5. ↑ Hét EHBO Boek, M van den Hurk et al., tweede druk (KNV EHBO, 2011) ISBN 978-94-6107-082-1
  6. ↑ Hét EHBO docentenboek, M van den Hurk-Dittmar en E Bruin, tweede druk (KNV EHBO, 2011) eh903
  7. ↑ ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6
  8. ↑ Acute Geneeskunde, zesde druk, Thijs et al. (Elsevier 2005) ISBN 90-352-2754-9
  9. ↑ Acute Medical Emergencies, The Practical Approach, Second Edition, Advanced Life Support Group (Wiley-Blackwell 2010) ISBN 978-0-7279-1854-3
Overgenomen van "http://www.eerstehulpwiki.nl/wiki/index.php?title=Vitale_functies&oldid=6586"