Elektriciteitsletsel: verschil tussen versies

Huidige versie van 19 jan 2012 om 14:00

Elektriciteitletsels komen met enige regelmaat voor en stellen de hulpverlener voor een dillemma, immers is bij elektriciteitsletsel een gevaar voor de hulpverlener en zal hij de afweging moeten maken of hijzelf dat gevaar kan wegnemen. Elektriciteitletsels komen vaak thuis voor, als gevolg van defecte apparatuur of tijdens het klussen. Ook contact met bovenleidingen van trein of tram kunnen ernstige verwondingen veroorzaken. Blikseminslag is niet zeldzaam, maar komt relatief weinig voor.

De schade die de stroom in het lichaam aanricht is van een aantal factoren afhankelijk, onder andere:

• De stroomsterkte en de spanning
• Gelijkstroom of wisselstroom en de frequentie daarvan
• De duur van het contact
• Het geslacht en het gewicht
• De leeftijd en conditie van het slachtoffer
• De weg die de stroom door het lichaam aflegt
• huidvochtigheid

Het eerste contact met de stroom is meestal via de huid, bijvoorbeeld door het vastpakken van een stroomdraad. Op de plaats van het eerste contact bepaalt de toestand van de huid de hoeveelheid stroom die het lichaam in gaat. Een droge huid zal een grotere weerstand opleveren dan een vochtige huid, waarbij de weerstand lager is en de stroom gemakkelijker het lichaam kan binnendringen. Ook het type stroom speelt een belangrijke rol in de schade die ontstaat: gelijkstroom geeft minder schade dan wisselstroom. Hoe hoger de spanning is des te groter zal de stroom door het lichaam zijn en dus de veroorzaakte schade. De stroom gaat op het punt van contact met de stroombron het lichaam in en zal het lichaam via de weg van de minste weerstand weer verlaten de grond in.

Omdat een van beide aansluitingen van een normaal electriciteitsnet aan aarde ligt zal aanraken van deze aansluiting geen gevolgen hebben, de andere aansluiting des te meer. In laboratoria, enz. komen "zwevende spanningen" voor waarbij geen van beide aansluitingen aan aarde ligt. Hierbij kan alleen gevaar optreden als beide aansluitingen gelijktijdig worden aangeraakt. In moderne huisinstallaties is volgens voorschrift (NEN1010) altijd tenminste een aadlekschakelaar opgenomen, deze schakelt automatisch de electriciteit uit wanneer de de stroom door het lichaam naar aarde meer dan 30mA bedraagt. Tijdens de tweede wereldoorlog is via onethische proeven bepaald wat een veilige waarde voor deze stroom door het lichaam is en deze gegevens worden nog steeds gebruikt.

Ook zonder dat er sprake is van direct contact kan er schade door electriciteit optreden, nl. als de frequentie van bijv. een zendende (schotel)antenne op korte afstand dusdanig hoog is dat de watermoleculen in het lichaam gaan resoneren kan het lichaam plaatselijk sterk verhit worden waardoor eiwitten vernietigd worden, het magnetron-effect. Ook kan overslag plaatsvinden als er sprake is van een hoge spanning (>1kV) en/of hoge luchtvochtigheid.

Symptomen en klachten

De weg die de stroom door het lichaam aflegt bepaalt in belangrijke mate de ernst en locatie van de letsels. Contact met een stroombron zorgt in de eerste plaats voor warmteontwikkeling op de plaats van contact én op de plaats waar de stroom het lichaam weer verlaat. Op deze plaatsen zullen brandwonden ontstaan. Diverse organen zijn gevoelig voor stroom en kunnen bij blootstelling aan stroom ontregelt raken.
Het hart is gevoelig voor stroom en kan na blootstelling in ventrikelfibrilleren raken, waarbij reanimatie noodzakelijk is. Bij hoge spanning (>1000 volt) zullen de hersenen dusdanig beschadigd raken dat er een ademstilstand optreedt, waarna onvermijdelijk ook een hartstilstand zal optreden. Ook spieren zullen reageren op de stroom. Spieren trekken hierdoor krachtig samen. Dit kan tot gevolg hebben dat er niet alleen schade aan de spieren en pezen ontstaat, maar dat zelfs botten breken. Indien de stroombron niet automatisch wordt onderbroken, kan het zijn dat door deze samentrekking het slachtoffer de stroombron niet meer los kan laten.

Handelen

Eerste en belangrijkste stap is het veiligstellen van de veilgheid van de hulpverlener. Indien de situatie niet veilig is en het niet mogelijk is de stroombron te onderbreken, dan zal de hulpverlener moeten wachten totdat de brandweer de stroom heeft uitgeschakeld. Indien het slachtoffer nog met de stroombron in contact staat, hij heeft bijvoorbeeld een boormachine nog in zijn hand, dan kan getracht worden de stekker van de boormachine uit het stopcontact te halen. In principe is electriciteit in huis zodanig veilig dat als er geen contact met aarde wordt gemaakt er geen gevaarlijke stroom kan gaan lopen, echter is het voor een hulpverlener zonder kennis van electra niet verantwoord om bijv. op een isolerende mat te gaan staan om een slachtoffer te redden. De enige echte veilige methode is de netspanning uitschakelen vanaf een veilige locatie, bijv. de meterkast. Voor hoge spanningen zoals de bovenleiding van een tram of trein is het risico voor een leek te groot, het uitschakelen ervan gaat ook meestal (te) lang duren. Een goede hint is : houd altijd een hand in de zak zodat de aanrakingskans verminderd wordt. Staan op een metalen ondergrond is veilig, ervan afstappen NIET omdat dan contact wordt gemaakt tussen metalen ondergrond en aarde. Dit is bijv. het geval als een kraanwagen een bovenleiding raakt. Zolang de chauffeur op zijn plek blijft loopt hij geen enkel risico, stapt hij uit dan loopt er een stroom vanaf de auto via het slachtoffer naar aarde. De banden zijn immers isolator!

In ieder electriciteitsletsel moeten professionele hulpdiensten gewaarschuwd worden. Immers, de schade in het lichaam is niet aan de buitenzijde te zien en er kunnen na het ongeval nog steeds stoornissen optreden. Soms is reanimatie noodzakelijk.

Brandwonden worden behandeld door middel van koelen en steriel afdekken. Let op: er is altijd een ingangswond en een uitgangswond! Zoek hiernaar!

In het geval van hoogspanning gaat de veiligheid van de hulpverlener voor en wacht de hulpverlener met de benadering tot hij zeker is dat de stroom is uitgeschakeld. Houd veilige afstand, tenminste 10 meter en houd omstanders op een nog grotere afstand. Stroom kan zich bij hoogspanning ook door de lucht verplaatsen.

Achtergrondinformatie/Verdieping

Volgens de wet van Ohm zal de stroom groter zijn naarmate de weerstand lager is. Kledingstukken vormen al een redelijke weerstand en zullen de de schade enigszins kunnen beperken. Aanraking via de blote huid zal een flinke stroom tot gevolg hebben. Als het lichaam echter erg vochtig is, bijv. door zweten, is de kans groot dat de stroom via de buitenkant van het lichaam zal vloeien en het slachtoffer er relatief goed vanaf komt. Voor dieren wordt vaak schrikdraad gebruikt. Hierbij is de spanning vrij hoog maar is in het circuit een weerstand opgenomen die de stroomsterkte tot ruim binnen de aanvaardbare grenzen zal beperken.

Sommige onderwerpen lenen zich voor verdieping voor gevorderde hulpverleners. Hier kan achtergrond informatie besproken worden, maar bijvoorbeeld ook:

Professionele hulpverleners

Profesionele hulpverleners zoals brandweer zullen direct de spanning proberen uit te schakelen door in de meterkast de hoofdschakelaar uit te zetten. Als het slachtoffer zich voor de hoofdschakelaar bevindt zal de netwerkbeheerder dit moeten doen.

Wat zijn andere technieken

Beschrijf bijvoorbeeld welke andere technieken er mogelijk zijn, of vroeger gebruikt werden.