Paniekaanval
Inhoud
Inleiding op onderwerp
Hyperventilatie is een veelvoorkomende en relatief onschuldige aandoening waarbij er sprake is van een te snelle en diepe ademaling. De ademfrequentie neemt toe en ook het teugvolume, de hoeveelheid lucht per ademhaling, wordt groter. Vaak treedt hyperventilatie op bij een paniekaanval, waarbij een bepaalde prikkel zorgt voor een (overdreven) angstige reactie bij het slachtoffer. Hyperventilatie is een symptoom van een andere aandoening of factor.
Hyperventilatie komt op alle leeftijden voor, maar wordt meest gezien bij tieners en jongvolwassenen. Uitlokkende factoren kunnen dan bijvoorbeeld zijn: stress, hevige inspanning, angst of emotie. Sommige mensen hyperventileren met enige regelmaat, er wordt dan wel van het 'hyperventilatie syndroom' gesproken.
Sommige ziektebeelden, zoals diabetes mellitus kunnen ook hyperventilatie veroorzaken. In dat geval is er geen sprake van een uitlokkende (emotionele) factor, maar tracht het lichaam het evenwicht van bepaalde stoffen in het bloed te herstellen.
Door dat er bij hyperventilatie (letterlijk: dieper ademen) meer lucht in en uit de longen gaat zal de gaswisseling toenemen. Hierdoor daalt het gehalte van koolzuurgas (CO2) in het bloed, omdat dit sneller wordt uitgeademd. De zuurstofconcentratie zal echter nauwelijks toenemen.
Symptomen en klachten
Omdat hyperventilatie vaak samenkomt met een paniekaanval zijn er behalve de veranderingen in de ademhaling vaak ook verschijnselen van angst: de Fight or Flight reflex. Er is een gejaagd gevoel, hartkloppingen, transpiratie, bleekheid en onrust. Daarnaast kan er een stekend gevoel op de borst zijn, tintellingen of kramp rond de mond of in de vingers. Het slachtoffer kan zwarte vlekken voor de ogen zien en licht in het hoofd zijn. De hartfrequentie neemt door de bovenstaande reflex doe, wat het slachtoffer voelt door de hartkloppingen. De hyperventilatie geeft het slachtoffer het gevoel benauwd en kortademig te zijn, het gevoel te stikken. De angst die gepaard gaat met de klachten van de hyperventilatie en paniekaanval veroorzaken meer paniek bij het slachtoffer waarbij de de klachten opnieuw toenemen.
- Angst, paniek
- Benauwdheid, kortademigheid
- Hartkloppingen
- Versnelde hartfrequentie
- Stekende pijn op de borst
- Transpiratie
- Duizeligheid en misselijkheid, soms hoofdpijn
- Tintelingen en jeuk rond de mond en in de handen of vingers
- Handspasme ‘main d’accoucheur’: de vingers en duim zijn verkrampt.
Denk ook aan:
- Angina pectoris (geeft een drukkende pijn op de borst, soms met uitstraling)
- Myocardinfarct (geeft een drukkende pijn op de borst, met uitstraling)
- Astma-aanval (geen tintellingen, expiratoir piepen, geen pijn op de borst)
| Uitvragen | Klachten | Symptomen |
|---|---|---|
| Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 |
Klacht 1 Klacht 2 Klacht 3 |
Symptoom 1 Symptoom 2 Symptoom 3 Symptoom 4 Symptoom 5 |
Handelen
Bij hyperventilatie staat de paniek vaak op de voorgrond. Dat betekent dat een belangrijk deel van de Eerste Hulp zal bestaan uit geruststelling van het slachtoffer en uitleg dat het ongevaarlijk is. Neem het slachtoffer mee naar een rustige koele ruimte en probeer te achterhalen wat de aanval veroorzaakt heeft. Probeer na te gaan of er geen sprake is van klachten die passen bij pijn op de borst. Probeer de ademhaling van het slachtoffer rustig te krijgen door het slachtoffer te laten concenteren op het ademen. Afleiding is vaak een goede oplossing. Dat kan bijvoorbeeld door mee te tellen met de ademhaling, waarbij korte pauzes worden genomen om koolzuur vast te houden: ‘Adem in, adem even (3-4 seconden) vasthouden, adem uit’. Men kan ook de handen van het slachtoffer voor zijn mond laten houden, om zo het uitgeademede koolzuurgas weer in te ademen en de concentratie te laten stijgen. Vroeger werd hiervoor een zakje gebruikt, maar dit wordt door veel slachtoffers als beangstigend ervaren. Het is belangrijk om het slachtoffer serieus te nemen, anders zal het lastig zijn de aanval te stopen.
- Breng het slachtoffer naar een rustige ruimte
- Ga na wat de uitlokkende factor is en tracht deze weg te nemen
- Probeer de ademhaling onder controle te krijgen
- Door mee te tellen met de ademhaling
- Door de handen voor de mond te plaatsen en het slachtoffer rustig te laten ademen
- Geef uitleg over hyperventilatie
Indien het slachtoffer het bewustzijn verlies, handel dan zoals bij flauwte.
Zijn er dingen die echt niet vergeten moeten worden of essentieel zijn? Dan kunnen ze nogmaals extra in een kader benoemd worden:
| Let op: |
|---|
| Ook bij het hartinfarct kan hyperventilatie gezien worden. Vraag de klachten zorgvuldig uit om er zeker van te zijn dat er geen sprake is van hartklachten. |
Overzicht Eerste Hulp
Sommige thema's zijn erg uitgebreid en er kan veel verteld worden. Om het overzicht te bewaren voor beginnende én gevorderde Eerste Hulpverleners wordt een samenvatting van ieder onderwerp in onderstaand schema gezet:
| Koptekst | Ziektebeeld 1 | Ziektebeeld 2 |
|---|---|---|
| Situatie | Wat is er aan de hand? | Hoe is de situatie? |
| Verschijnselen | Klacht 1 Klacht 2 Symptoom 1 Symptoom 2 |
Symptoom 1 Symptoom 2 Symptoom 3 |
| Conclusie | Ziektebeeld 1 | Ziektebeeld 2 |
| Handelen | Aanwijzing 1 Aanwijzing 2 Bel 112! Aanwijzing 4 |
Aanwijzing 1 Aanwijzing 2 Bel 112! Aanwijzing 4 |
| Opmerkingen | Denk er aan om... | Doe vooral niet... |
Zoals in bovenstaand voorbeeld worden twee (of meerdere) ziektebeelden besproken. Soms is dat handig omdat ziektebeelden op elkaar lijken en het fijn is om in één schema de verschillen te zien.
Achtergrondinformatie/Verdieping
Sommige onderwerpen lenen zich voor verdieping voor gevorderde hulpverleners. Hier kan achtergrond informatie besproken worden, maar bijvoorbeeld ook:
Professionele hulpverleners
Wat doen professionele hulpverleners bij dit letsel. Let op, beschrijf hier alleen wat de mogelijkheden zijn. Diepgaande uitleg van (voorbehouden) handelingen wordt niet op prijs gesteld.
Wat zijn andere technieken
Beschrijf bijvoorbeeld welke andere technieken er mogelijk zijn, of vroeger gebruikt werden.
De term 'hyperventilatie' betekent als je het letterlijk vertaald hyper= (te) veel ventilatie=ademen. Dat houdt in dat er te diep wordt ingeademd, de hoeveelheid lucht per ademteug is toegenomen. De term zegt echter niets over de ademfrequentie, het aantal ademhalingen per minuut, al wordt de term vaak wel (onterecht) gebruikt voor een snelle ademhaling (tachypneu).
Grofweg kunnen we 3 soorten hyperventilatie onderscheiden:
Het zogenaamde 'hyperventilatiesyndroom' waarbij een gezond persoon door een bepaalde externe prikkel te diep en vaak ook te snel gaat ademen. Vaak is er sprake van angst of stress in een dergelijke situatie die de aanval uitlokt. Denk aan popconcerten, een ongeval of pijn. De klachten die je hierbij ziet zijn een licht gevoel in het hoofd, duizeligheid, misselijkheid, een stekende pijn op de borst (denk ook aan een infarct, al zie je daar vaker drukkende pijn), tintellingen rond de mond, in de tong en in de handen. In zeldzame gevallen zie je ook een spasme van de duim en vingers. De klachten zorgen vaak voor een verergering van de aanval, omdat de klachten weer nieuwe angst veroorzaken. Deze aanvallen kenmerken zich vaak door veel paniek en spanning bij het slachtoffer en kunnen zich zeer dramatisch presenteren.
Daarnaast kan hyperventilatie optreden als gevolg van zuurstoftekort
(hypoxie) in de weefsels, waarbij het lichaam tracht te compenseren door dieper te gaan ademen om zo voldoende zuurstof binnen te krijgen en de koolstofdioxide (CO2) af te voeren. Daarnaast kan hyperventilatie optreden als gevolg van een
metabole ontregeling
in het lichaam, bijvoorbeeld als door een ziekte de zuurgraad van het bloed is veranderd (te zuur). Het lichaam probeert de zuurgraad weer op peil te krijgen door zoveel mogelijk CO2 uit te blazen, want CO2 is een zuur. Door dieper te ademen wordt er meer zuurstof ingeademd, maar wordt ook met name meer CO2 afgeblazen, waardoor de zuurgraaf van het bloed afneemt (wordt minder zuur). Oorzaken hiervan kunnen onder andere suikerziekte en nierfunctiestoornissen zijn.
Het hyperventilatiesyndroom (HVS) is in principe ongevaarlijk, maar kan wel lastig te herkennen zijn. Je ziet het vaker bij jongeren, al kan het ook op oudere leeftijd voorkomen. Een valkuil is dat je HVS soms ook ziet bij een hartinfarct, als gevolg van pijn en stress. Met name bij vrouwen wordt een hartinfarct nog wel eens aangezien voor een hyperventilatie aanval.
Hyperventilatie door een metabole ontregeling komt vaker voor bij oudere mensen, maar kan ook gezien worden bij (jonge) diabeten. Hyperventilatie als gevolg van zuurstoftekort kan bij iedereen voorkomen, en vaak is er behalve de hyperventilatie meer aan de hand. Er is bijvoorbeeld een ongeval geweest, een verstikking, pijn op de borst enzovoorts.
Alarmsymptomen zijn: blauwe verkleuring van de lippen en slijmvliezen (centrale cyanose), acetongeur uit de mond (hyperglykemie met ketoacidose bij suikerziekte), (drukkende) pijn op de borst met uitstraling naar de armen of kaken, het hebben van ziekten aan het hart en suikerziekte enzovoorts.
Het in een zakje ademen wordt tegenwoordig afgeraden, omdat je daarmee de situatie bij de niet onschuldige vormen van hyperventilatie kan verergeren.