Beroerte (CVA en TIA)

Cerebrovasculaire accidenten Inleiding Cerebrovasculaire accidenten (CVA) of beroerten, zijn plotselinge verstoringen van de hersendoorbloeding, met een gestoorde hersenfunctie als gevolg. Er is hier geen sprake van een trauma. Vooral mensen boven de 65 jaar worden door een CVA getroffen. CVA’s kunnen op grond van ontstaansmechanisme worden onderverdeeld in onbloedig en bloedig. Pathofysiologie Onbloedig CVA: Ongeveer 80-85% van de slachtoffers wordt getroffen door een onbloedig CVA ofwel herseninfarct. Bij een herseninfarct is er door afsluiting van een slagader een verminderde aanvoer van zuurstofrijk bloed naar een specifiek deel van de hersenen. Afsluitingen kunnen onder andere worden veroorzaakt worden door atherosclerose of een embolus (trombus) vanuit een atherosclerotische plaque vanuit de halsslagaders of door stolsols vanuit het hart als gevolg van atriumfibrilleren. Door de afsluiting zal een deel van de hersenen direct een tekort aan zuurstof krijgen (ischemie) en daardoor afsterven (infarcering). Als gevolg hiervan kunnen uitvalsverschijnselen optreden, zoals bijvoorbeeld verminderde functie van een lichaamsdeel of niet meer kunnen spreken. Indien bij een herseninfarct niet snel wordt ingegrepen kan het geïnfarceerde gebied zich uitbreiden waardoor de schade toeneemt. Uitbreiding van schade kan worden voorkomen door het toepassen van trombolyse, echter moet trombolyse wel binnen 3 uur plaatsvinden: uit onderzoek is gebleken dat indien er na 3 uur nog trombolyse plaatsvindt de uitkomst slechter is. Vandaar dat snel handelen bij een CVA van groot belang is: time is brain! Soms gaan de symptomen vanzelf over en zijn deze binnen 24 uur volledig verdwenen, er is dan sprake van een TIA (transient ischaemic attack). De oorzaken van een TIA zijn vergelijkbaar met die van het herseninfarct: de arterie is vernauwd of afgesloten door een embolus waardoor zuurstoftekort optreedt. Ook een sterke bloeddrukdaling, door bijvoorbeeld bloedverlies of een overdosering met antihypertensiva, kan de zuurstofvoorziening van de hersenen doen tekortschieten. Een TIA zorgt voor tijdelijke ischemie en de symptomen zijn dan ook kortdurend. Mensen die een TIA hebben gehad hebben een verhoogde kans op het krijgen van een herseninfarct. Bloedig CVA: Bij 15-20% van de slachtoffers is sprake van een bloedig CVA ofwel hersenbloeding. Dit type CVA wordt veroorzaakt door het weglekken van bloed in de intracerebrale ruimte, waardoor omliggend weefsels wordt verdrukt en de aanvoer van zuurstofrijk bloed wordt beperkt. Voorbeelden hiervan zijn een intracerebrale bloeding of een subarachnoïdale bloeding. Een intracerebrale bloeding is een bloeding in het parenchym van de hersenen, de oorzaken van deze bloedingen zijn zeer uiteenlopend. Voorbeelden van oorzaken zijn hypertensie, vaatafwijkingen en het gebruik van antistollingsmedicatie. Subarachnoïdale bloedingen (SAB) zijn bloedingen in de subarachnoïdale ruimte, dit is de ruimte tussen de pia mater en de arachnoidea. Vaak betreft het een slagaderlijke bloeding door een ruptuur van een (aangeboren) aneurysma. In tegenstelling tot andere oorzaken van een CVA zijn de meeste slachtoffers met een SAB tussen de 40 en 60 jaar oud. Symptomen en klachten De symptomen van een herseninfarct, een TIA en een intracerebrale bloeding lijken veel op elkaar en de precieze oorzaak van de klacht is zonder aanvullend specialistisch onderzoek dan ook niet te bepalen. Wel is het mogelijk om de diagnose CVA te stellen. Mogelijke symptomen zijn: · Halfzijdige verlamming van het gezicht of het lichaam (hemiparese), er kan bijvoorbeeld sprake zijn van een hangende mondhoek · Het niet meer begrijpen wat er gezegd wordt of niet meer kunnen spreken (afasie) · Incontinentie · Hoofdpijn · Misselijkheid en braken 5BOSA2 – Vaardigheden 116 Acute Geneeskunde · Onregelmatige ademhaling · Tragere pols · Stoornissen in het bewustzijn · Nekstijfheid Nekstijfheid, bewustzijnstoornissen, braken en hoofdpijn komen vaker voor bij slachtoffers met een cerebrale bloeding. Bij een TIA kunnen ook drop attacks voorkomen. Dit zijn aanvallen waarbij men plotseling door de benen zakt, zonder dat er een aanleiding voor is, er zijn ook geen bewustzijnstoornissen. De klachten van een TIA zijn tijdelijk en moeten binnen 24 uur weg zijn. Bij 75% van de slachtoffers zijn de klachten binnen een uur weg. In de praktijk is het onderscheid tussen een CVA en een TIA niet te maken, beiden zijn een indicatie om met spoed professionele hulp in te schakelen. Ook indien de klachten reeds verdwenen zijn zal het slachtoffer door een arts gezien moeten worden, het risico op herhaling (en blijvende schade) is immers groot! Om de symptomen snel te kunnen herkennen kan gebruik worden gemaakt van de Be FAST-test. Be Fast Face: (gezicht): vraag het slachtoffer of hij zijn tanden kan laten zien en let hierbij op een eventueel scheve mond of een hangende mondhoek. Kijk ook naar hangende oogleden. Arms (armen): vraag het slachtoffer om beide armen tegelijkertijd naar voren te strekken met de handpalm naar boven, de ogen te sluiten en de armen omhoog te houden. Kijk of een arm niet naar beneden zakt, rondzwalkt of wegdraait (proneert). De ogen moeten tijdens deze test gesloten blijven. Speech: (spraak): let op veranderingen in het spreken, zoals niet meer goed uit de woorden kunnen komen of onduidelijk spreken. Vraag aan familie/omstanders of er iets veranderd is in de spraak. Time: (tijd): vraag aan het slachtoffer of aan omstanders hoe lang de symptomen al bestaan. Indien één of meer van de onderdelen van de Be FAST-test positief zijn dient men te denken aan een CVA of TIA en dient zo snel mogelijk professionele hulp worden ingeschakeld! Een subarachnoïdale bloeding (SAB) wordt gekenmerkt door zeer hevige ernstige hoofdpijn die binnen enkele seconden ontstaat. Ook kan het slachtoffer misselijk worden en gaan braken. Door de druk van de bloeding op de hersenen kan het slachtoffer bewusteloos raken. Neurologische uitvalsverschijnselen ziet men zelden bij een slachtoffer met een SAB. Soms heeft het slachtoffer een ‘knapje’ gevoeld in het hoofd. De symptomen van een SAB ontstaan over het algemeen veel sneller dan de symptomen bij een infarct of een intracerebrale bloeding. Een SAB wordt ‘the worst headache of your life’ genoemd. Voor zowel de symptomen van een herseninfarct en de intracerebrale bloeding als de symptomen van een SAB geldt dat de ernst van de symptomen af hangt van de plaats en de grootte van de bloeding of het infarct. Zo kan er uitval van de vitale functies ontstaan, wat direct kan leiden tot bewusteloosheid en een hartstilstand. Overzichtstabel symptomen CVA Herseninfarct, TIA en intracerebrale bloeding SAB halfzijdige verlamming (hemiparese) of verlamming van een arm of been niet meer spreken of begrijpen wat er gezegd wordt incontinentie misselijkheid en braken hoofdpijn onregelmatige ademhaling bewustzijnsdaling/-verlies, verwardheid plotselinge zeer ernstige hoofdpijn misselijkheid en braken bewusteloosheid ademhalings-/circulatiestilstand 5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 117 Handelen Bij een CVA/TIA is het belangrijk dat het slachtoffer zo snel mogelijk wordt behandeld, zodat blijvende hersenschade zoveel mogelijk wordt beperkt. Snelle herkenning is daarom belangrijk, wat met Be FAST kan. Bij twijfel altijd uitgaan van een CVA/TIA/SAB. Als EHBO-er is het belangrijk om het slachtoffer gerust te stellen en zo snel mogelijk professionele hulp te halen. Be FAST wordt uitgevraagd in het protocol bij Disability 2. Na het vaststellen van een mogelijke CVA of TIA waarschuwt men zo snel mogelijk een ambulance en gaat men uiteraard, indien het slachtoffer bij bewustzijn is, verder met het protocol. Vaak kan waardevolle informatie worden uitgevraagd doormiddel van SAMPLE in Exposure. Handelen CVA Uitvoeren protocol DRS.ABCD Herseninfarct, TIA en intracerebrale bloeding SAB Slachtoffer gerust stellen ABC controleren en veiligstellen Met spoed ambulance waarschuwen ABC controleren en veilig stellen Met spoed ambulance waarschuwen Indeling (traumatisch) schedelHersenletsel LTSHL METHSL