Kwallensteken

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Concept. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?

Steken van kwallen komen in Nederland met enige regelmaat voor in de kustprovincies. Kwallen leven in zout water en spoelen afhankelijk van stromingen, windrichting en seizoen aan op het strand. Kwallensteken kunnen zowel tijdens het zwemmen als op het strand ontstaan. De meeste kwallen in de Noordzee zijn niet gevaarlijk, maar kunnen wel leiden tot vervelende en hinderlijke klachten. In de Noordzee zijn de meest voorkomende stekende kwallen de haarkwal en de kompaskwal, soms wordt ook de zeewesp gezien. In de meer tropische zeeën komen echter wel kwallen voor die kunnen leiden tot ernstige verschijnselen en zelfs overlijden, dit zijn onder andere het Portugees oorlogschip (dodelijk), de Irukandj en de Australische zeewesp.

Klachten en symptomen

Kwallen steken met brandharen, die vaak als tentakels onder de kwal langen of op zijn oppervlak zitten. Deze geven een reactie bij aanraking. Op de plaats waar deze brandharen de huid hebben geraakt, treedt een reactie op met roodheid, zwelling en soms blaarvorming. Er is vaak (veel) pijn, een branderig gevoel of jeuk. Soms treden ernstige reacties op, waarbij stoornissen in de vitale functies en ernstige anafylactische reacties kunnen optreden.

Lokale reacties op de plaats waar de kwal de huid aanraakte:

• Jeuk
• Pijn, stekend of branderig
• Roodheid van de huid
• Soms blaren

Ernstige reacties bij giftige kwallen:

• Benauwdheid, ademhalingsproblemen
• Zwelling van de luchtwegen
• Stoornissen in de vitale functies
• Verschijnselen zoals bij anafylaxie

Eerste Hulp

De mogelijkheden om de inwerking van het gif te beperken zijn beperkt. Bij ernstige verschijnselen moet snel professionele hulp worden ingeschakeld.

• Spoelen met zout water kan de inwerking beperken en verkoelend werken. Gebruik liever géén zoet water, dit kan de brandharen opnieuw activeren waardoor de klachten verergeren.
• Gebruik bij 'Nederlandse' kwallen géén azijn, dit verergert doorgaans de klachten. Bij sommige tropische kwallen kan azijn wel effectief zijn, vraag dit eventueel na aan lokale bevolking of medische posten. In het (tropische) buitenland wordt gebruik van azijn wel aangeraden omdat dit het gif kan neutraliseren en de ernstige verschijnselen kan voorkomen.
• Waarschuw bij ernstige verschijnselen een ambulance. Indien de klachten niet binnen een kwartier tot een half uur verminderd zijn, ga dan naar een huisarts.
• Gebruik eventueel een middel om de jeuk te beperken, zoals Nestosyl of vraag bij een strandpost na of zij een middel hebben.
• Onderdompeling in warm water gedurende 20-30 kan mogelijk de klachten doen verminderen. Eventueel kan ook een warmtekompres gebruikt worden.
• Ondanks de jeuk wordt wrijven sterk afgeraden, dit zorgt voor meer irritatie van de huid.

Achtergrondinformatie

Het gebruik van ammonia wordt afgeraden. Vroeger werd ammonia op een kompres op de aangedane huid gelegd, dit geeft echter verbranding van de huid. Uitzuigen van kwallensteken is niet zinvol, het geeft slechts beschadiging van de huid.

Internationaal gezien zou je altijd moeten spoelen met azijn, dat is ook de aanbeveling in de “International first aid and resuscitation guidelines 2011” van het Internationale Rode Kruis (IFRC), die gebaseerd zijn op wetenschappelijk ‘evidence based’ onderzoek. Hier in staat onder andere gebruik “a large volume of vinegar (4-6% acetic acid solution) until pain is resolved or at least 20-30 minutes”, om daarna te spoelen met zo heet mogelijk water. Dat komt mede omdat het meeste onderzoek naar de behandeling van kwallensteken in Australië wordt gedaan en daar in de praktijk ook echt wordt gepropageerd, het is daar namelijk vanwege de vele giftige kwallensoorten levensreddend.

Het Nederlandse Rode Kruis ontraadt (net als “Het Oranje Kruis”) voor kwallensteken op de Nederlandse kust te spoelen met azijn en zeker urine. Alleen de pijn vermindert door onderdompeling of douchen in zo heet mogelijk water (tot 45 graden Celsius). Wanneer heet water niet aanwezig is, dan is het enige andere remedie afspoelen met zeewater of juist koelen tegen de pijn. Urine is niet schoon en daarnaast kan praktisch gezien nooit het beoogde effect van een douche met heet water behaald worden. Kortom: urine helpt niet tegen de pijn na een kwallenbeet.

De (haar)kwallen aan de Nederlandse kust reageren op azijn contraproductief: de netelcellen ontladen juist waardoor het gif vrijkomt en klachten veroorzaakt. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de op de kwal lijkende ‘Portugees oorlogsschip’ (Physalia utriculus), die overigens niet in Nederland voorkomt. Bij de blauwe hoedjes/paddenstoel hier op het strand is het anders; hun gif schijnt wel inactief te worden van azijn, alleen ze hebben zulke kleine aanhangsels dat je heel erg je best moet doen om gestoken te worden. Het is dus wel zo dat azijn (je moet het wel bijna onmiddellijk toepassen) bij dodelijke kwallen die met name in de tropische zeeën voorkomen levensreddend kan zijn. Het kan dus zijn dat in de toekomst de behandeling ook in Nederland toch weer standaard met azijn wordt. Dat is wanneer door opwarming van het zeewater die dodelijke kwallen aan onze kust verschijnen. Dan neem je wel op de koop toe dat je bij demeeste steken een verergering van de pijn veroorzaakt.

Bronvermelding

Op deze pagina wordt onder andere gebruik gemaakt van de volgende bronnen: