Paniekaanval

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Concept. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?

Een paniekaanval of angstaanval is een combinatie van hevige paniek of angst in combinatie met lichamelijke symptomen. Soms is er sprake van een paniek met een snelle en diepe ademhaling (hyperventilatie). Vroeger werd ook wel gesproken van hyperventilatie of hyperventilatiesyndroom. Hyperventilatie moet echter vooral als een symptoom gezien worden van een onderliggende aandoening. Die onderliggende aandoening kan onschuldig zijn zoals bij angst of paniek, maar kan ook levensbedreigend zijn en leiden tot zuurstoftekort waarbij het lichaam met hyperventilatie probeert om het zuurstoftekort te verminderen.

Hyperventilatie betekent letterlijk 'te veel ventilatie' ofwel de ademteugen zijn te diep. Deze term wordt op twee manieren gebruikt:

• Als term voor 'te veel ventilatie' of 'te diepe ademteugen'.
• Voor de paniekaanval met snelle ademhaling, vroeger hyperventilatiesyndroom genoemd.

Een paniekaanval met snelle ademhaling is een veelvoorkomende en relatief onschuldige aandoening waarbij er sprake is (hevige) angst of paniek met een te snelle en diepe ademhaling. Een paniekaanval treedt vaak op als gevolg van een bepaalde prikkel die bij het slachtoffer een hevige angst- of paniekreactie oproept. Hierdoor kunnen verschillende lichamelijke klachten optreden, die op zichzelf weer de angst en paniek kunnen doen toenemen. Een paniekaanval komt op alle leeftijden voor, maar wordt meest gezien bij tieners en jongvolwassenen. Uitlokkende factoren kunnen dan bijvoorbeeld zijn: stress, hevige inspanning, angst of emotie. Sommige mensen hebben met enige regelmaat een paniekaanval.

Wanneer er ook sprake is van een snelle en diepe ademhaling (hyperventilatie) kan het lastig zijn om het beeld van andere (ernstige) ziektebeelden te onderscheiden. Bij hyperventilatie is er sprake van een toename van de ademfrequentie neemt toe en ook het teugvolume, de hoeveelheid lucht per ademhaling, wordt groter. Ziektebeelden waarbij hyperventilatie een symptoom is van een ernstige onderliggende aandoening zijn onder andere: diabetes mellitus (suikerziekte), een hartinfarct of zuurstoftekort. In dat geval is er geen sprake van een uitlokkende (emotionele) factor, maar tracht het lichaam het evenwicht van bepaalde stoffen in het bloed te herstellen. Doordat er bij hyperventilatie (letterlijk: dieper ademen) meer lucht in en uit de longen gaat zal de gaswisseling toenemen. Hierdoor daalt het gehalte van koolzuurgas (CO2) in het bloed, omdat dit gemakkelijker wordt uitgewisseld. De zuurstofconcentratie in het bloed zal echter nauwelijks toenemen.

Symptomen en klachten

Een paniekaanval geeft onder andere verschijnselen van angst: de Fight or Flight reflex. Er is een gejaagd gevoel, hartkloppingen, transpiratie, bleekheid en onrust. Daarnaast kan er een stekend gevoel op de borst zijn, tintellingen of kramp rond de mond of in de vingers. Het slachtoffer kan zwarte vlekken voor de ogen zien en licht in het hoofd zijn. De hartfrequentie neemt door de bovenstaande reflex doe, wat het slachtoffer voelt door de hartkloppingen. De snelle, diepe ademhaling (hyperventilatie) geeft het slachtoffer het gevoel benauwd en kortademig te zijn, het gevoel te stikken. De angst die gepaard gaat met de klachten van de hyperventilatie en paniekaanval veroorzaken meer paniek bij het slachtoffer waarbij de de klachten opnieuw toenemen.

Symptomen bij een paniekaanval:

• Angst, paniek
• Benauwdheid, kortademigheid
• Hartkloppingen
• Versnelde hartfrequentie
• Stekende pijn op de borst
• Transpiratie
• Duizeligheid en misselijkheid, soms hoofdpijn
• Tintelingen en jeuk rond de mond en in de handen of vingers
• Handspasme ‘main d’accoucheur’: de vingers en duim zijn verkrampt.

Denk ook aan:

• Angina pectoris (geeft een drukkende pijn op de borst, soms met uitstraling)
• Hartinfarct (geeft een drukkende pijn op de borst, met uitstraling)
• Astma-aanval (geen tintellingen, expiratoir piepen, geen pijn op de borst)
• Zuurstoftekort (blauwpaarse verkleuring van lippen en gelaat (cyanose)

Belangrijke vragen om te stellen aan het slachtoffer:

• Is er pijn op de borst? Drukkend of stekend? Is er uitstraling?
• Zijn er tintellingen in de mond, lippen of vingers?
• Is hij bekend met paniekaanvallen of hyperventilatie? Is hij bekend met hartklachten?

Handelen

Bij een paniekaanval bestaat een belangrijk deel van de Eerste Hulp uit geruststelling van het slachtoffer en uitleg dat het ongevaarlijk is. Neem het slachtoffer mee naar een rustige koele ruimte en probeer te achterhalen wat de paniekaanval veroorzaakt heeft. Probeer na te gaan of er geen sprake is van klachten die passen bij pijn op de borst. Probeer de ademhaling van het slachtoffer rustig te krijgen door het slachtoffer te laten concenteren op het ademen. Afleiding is vaak een goede oplossing. Dat kan bijvoorbeeld door mee te tellen met de ademhaling, waarbij korte pauzes worden genomen om koolzuur vast te houden: ‘Adem in, adem even (3-4 seconden) vasthouden, adem uit’. Men kan ook de handen van het slachtoffer voor zijn mond laten houden, om zo het uitgeademede koolzuurgas weer in te ademen en de concentratie te laten stijgen. Vroeger werd hiervoor een zakje gebruikt, maar dit wordt door veel slachtoffers als beangstigend ervaren. Het is belangrijk om het slachtoffer serieus te nemen, anders zal het lastig zijn de aanval te stopen.

• Breng het slachtoffer naar een rustige ruimte
• Ga na wat de uitlokkende factor is en tracht deze weg te nemen
• Probeer de ademhaling onder controle te krijgen
  • Door mee te tellen met de ademhaling
  • Door de handen voor de mond te plaatsen en het slachtoffer rustig te laten ademen
• Geef uitleg over paniekaanval en verwijs het slachtoffer eventueel naar de huisarts

Indien het slachtoffer het bewustzijn verliest, handel dan zoals bij flauwte.

Het ademen in een plastic zakje om het koolstofdioxide gehalte te doen stijgen is niet bewezen effectief en kan indien er sprake is van hyperventilatie op basis van een ander ziektebeeld de toestand van het slachtoffer verergeren.

Indien de klachten niet afnemen of de toestand van het slachtoffer verslechtert, dan kan er sprake zijn van een andere (ernstige) aandoening. Overleg met professionele hulpverleners of bel 1-1-2.

Let op:
Ook bij het hartinfarct kan hyperventilatie gezien worden. Vraag de klachten zorgvuldig uit om er zeker van te zijn dat er geen sprake is van hartklachten.

Achtergrondinformatie/Verdieping

Mechanisme

De uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide (CO₂) tussen opgeloste vorm in het bloed en gasvorm in de buitenlucht vindt plaats op het kleinste niveau van de longen, ter hoogte van de longblaasjes alveoli. Hier bevindt zich de overgang tussen de kleinste haarvaten (capillairen en de binnenzijde van de longblaasjes. Bij hyperventilatie gebeurt deze gasuitwisseling intensiever dan normaal als gevolg van een toename van het teugvolume, ofwel de hoeveelheid buitenlucht die wordt ingeademd. Bij gezonde mensen is de zuurstof-verzadiging (saturatie) in het bloed tijdens normale ademhaling tussen de 95 en 100%. Dit betekent dat door hyperventilatie de hoeveelheid zuurstof in het bloed niet toe zal nemen, immers is de verzadiging al bijna maximaal. De afgifte van koolstofdioxide kan wel toenemen. Bij hyperventilatie zal er meer CO₂ af dan gewoonlijk worden afgegeven vanuit het bloed aan de buitenlucht. Hierdoor daalt het CO₂-gehalte in het bloed. Een verlaagd CO₂ gehalte in het bloed wordt hypocapnie genoemd. Aangezien CO₂ een zure stof is zal als gevolg van de daling van het CO₂-gehalte in het bloed de pH van het bloed stijgen (alkalischer; pH stijgt). Dit geeft de karakteristieke symptomen van hyperventilatie, zoals boven beschreven.

Hyperventilatie kan ook optreden als gevolg van een metabole stoornis, waarbij de zuurgraad (pH) in het bloed ontregeld is. Dit is het geval bij metabole acidose, waarbij de zuurgraad van het bloed te hoog is. Dat kan onder andere veroorzaakt worden door een ernstig nierprobleem, of door een ontregeling van een patient met suikerziekte (Diabetes Mellitus die langere tijd met een te hoge bloedsuikerspiegel gelopen heeft waardoor een keto-acidose ontstaan is. Het lichaam zal proberen de zuurgraad van het bloed te normaliseren door meer CO₂ uit te scheiden. De CO₂ verhoogt immers de zuurgraad van het bloed. Hyperventilatie zorgt dan voor een verlaging van het gehalte aan koolstofdioxide, waardoor het bloed minder zuur wordt. Men spreekt dan van respiratoire compensatie. Hyperventilatie is dan een noodmaatregel van het lichaam, omdat een te hoge zuurgraad in het ergste geval tot overlijden kan zorgen. De normale waarde van de zuurgraad of pH is tussen 7,35 en 7,45.

Indien er zuurstoftekort is in het bloed hypoxemie kan via hyperventilatie het het zuurstofgehalte in het bloed worden vergroot. Uiteraard zal hierdoor het gehalte aan koolstofdioxide dalen, maar het zuurstoftekort is urgenter. Dit fenomeen wordt ook wel fysiologische hyperventilatie genoemd. Dit treedt bijvoorbeeld op bij:

• Toename van het zuurstofverbruik in het lichaam, bijvoorbeeld bij inspanning. Het zuurstof verbruik neemt toe doordat er meer zuurstof nodig is voor verbranding in de spieren.
• Afname van het zuurstofgehalte in de buitenlucht, zoals op grote hoogte.
• Zuurstoftekort door problemen aan het hart of aan de longen.

Externe links

• http://www.hyperventilatie.info - De Stichting HyperVen
• http://www.hyperventilatietips.nl - Non-profit informatie site over Hyperventilatie en Agorafobie
• http://www.hulpverleningsforum.nl/index.php?topic=28423.0 - Topic Hulpverleningsforum: Hyperventilatie: Zakje of niet?

Richtlijnen
* Indien er onduidelijkheid is of er sprake is van hyperventilatie of een ander ziektebeeld dat ademhalingsmoeilijkheden geeft, dan gaat de eerstehulpverlener uit van het ergste en waarschuwt 112 [1]